غزه مکان برخی از قدیمی‌ترین کلیساها و مساجددر جهان است، اما بسیاری از آنها از تخریب گسترده حمله نظامی اسرائیل در امان نمانده‌اند.

سرویس جهانی بی‌بی‌سی تعداد اماکن مذهبی آسیب‌دیده یا کاملاً تخریب شده را از زمان آغاز جنگ اکتبر گذشته بررسی کرده است. با استفاده از گزارش‌های محلی، سرنخ‌های موجود در رسانه‌های اجتماعی و تصاویر ماهواره‌ای، ما ۱۱۷ مکان را شمارش کرده‌ایم که طبق گزارش‌ها بین ۷ اکتبر تا ۳۱ دسامبر آسیب دیده یا ویران شده‌اند.

از این میان، ما تخریب یا آسیب جزئی ۷۲ مسجد و دو کلیسا را تأیید کرده‌ایم، اگرچه آمارهای حماس می‌گوید که این میزان بسیار بیشتر است.

تأیید آسیب همه مکان‌هایی که شمارش کرده‌ایم محدودیت‌هایی دارد. تصاویر ماهواره‌ای تنها تخریب کلی بناهای مذهبی را نشان می‌دهند نه آسیب جزئی را، و در برخی موارد، کمبود یا نبودن شواهد و مدارک، یافته‌های ما را بی‌نتیجه گذاشته است.

حماس در بیانیه‌ای می‌گوید از زمان آغاز جنگ به ۳۷۸ مسجد و سه کلیسا حمله شده است: «این اولین بار نیست که اشغالگران اسرائیل مساجد را هدف بمباران قرار می‌دهند و تخریب می‌کنند» اما در ادامه می‌گوید که «این حمله خشونت‌بارترین آنهاست».

ارتش اسرائیل می‌گویند که شبه‌نظامیان حماس از عبادتگاه‌ها به‌عنوان پوشش و مکانی برای انجام حملات استفاده می‌کنند.

«این مرگی آنی بود»

کلیسای سنت پورفیریوس که گمان می‌رود یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان است، از معدود کلیساهایی است که در اطراف نوار غزه به طور پراکنده واقع شده‌اند. بسیاری از جمعیت کوچک مسیحی غزه که قبل از جنگ حدود ۱۰۰۰ نفر بودند، ارتباطی قوی با زمین‌های اطراف این کلیسا دارند که به نام اسقف قرن پنجمی که مقبره‌اش در زیر کلیسا قرار دارد، نامگذاری شده است.

مانند بسیاری از مسیحیان فلسطینی، ماریان صبا و خانواده‌اش در طول جنگ به کلیسا پناه بردند و گمان می‌کردند که در امان خواهند بود. اما در ۱۹ اکتبر، با فرا رسیدن شب، یک موشک اسرائیلی به یکی از ساختمان‌های کلیسا اصابت کرد و ۱۸ نفر را کشت و تعداد زیادی را مجروح کرد.

ماریان می‌گوید سلیمان ۳۴ ساله، برادر شوهرش در حالی کشته شد که از پسرش در زیر دیواری که در حال فروریختن بود محافظت می‌کرد. او می‌گوید: «صحنه وحشتناکی بود. من هرگز جسد مرده‌ای را ندیده بودم. نمی‌دانستم چه بگویم. این مرگی آنی بود.»

رامی ترازی که در زمان انفجار در یکی از تالارهای کلیسا بود، می‌گوید: «چنان موشک بزرگی بود که حتی افرادی که در تالارهای دیگر بودند هم پوشیده از گرد و خاک سفید بیرون آمدند.»

او به روشنی به یاد می‌آورد: «ما ۱۶ نفر را که تکه تکه شده بودند و دو جسد کامل را بیرون کشیدیم. یکی از افراد کشته شده، پسر عموی رامی، سلیمان ۳۶ ساله بود که به گفته رامی ساعتی قبل با او «می‌گفت و می‌خندید».

ارتش اسرائیل تایید کرد که بخشی از کلیسا در حمله‌ای که به گفته آنها به مرکز فرماندهی نظامی حماس در نزدیکی آن انجام شد، آسیب دیده است.

ارتش اسرائیل به بی‌بی‌سی گفت که آنها «به صراحت اعلام می‌کنند که کلیسا هدف حمله نبوده است» و این حادثه «در حال بررسی است».

بر اساس قوانین بین‌المللی بشردوستانه، هدف قرار دادن عمدی اماکن مذهبی در جریان جنگ و درگیری، جنایت جنگی است. اما اگر چنین مکان‌هایی برای مقاصد نظامی مورد استفاده قرار گیرند، استثنایی وجود دارد.

ویدئوهای آپلود شده توسط ارتش اسرائیل در رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که نیروهای نظامی وارد ساختمان‌های مذهبی می‌شوند که آنها را هدف قرار داده‌اند و تونل‌های زیرزمینی را نشان می‌دهند که می‌گویند حماس از آن‌ها استفاده می‌کند.

برخی از ویدئوها و عکس‌هایی که در فضای مجازی به اشتراک گذاشته می‌شوند، نشان می‌دهند که سربازان اسرائیلی به مقدسات اماکن مذهبی بی‌احترامی می‌کنند و خرابی‌ها را می‌ستایند. یکی از تصاویری که در شبکه ایکس (توییتر سابق) دیده شده است، سربازی اسرائیلی را نشان می‌دهد که در مقابل مناره‌ای واژگون شده عکس گرفته است که به زبان عبری روی آن نوشته شده است: «این معبد به خوبی ساخته خواهد شد».

ارتش اسرائیل در بیانیه‌ای که در پاسخ به درخواست اظهارنظر برای بی‌بی‌سی ارسال شد، گفت که «رفتار سربازان در این ویدئو بیش از اندازه تند است و مطابق با ارزش‌های ارتش اسرائیل نیست». آنها افزودند که این حادثه در حال بررسی است و «در مورد برخورد انضباطی تصمیم گیری خواهد شد.»

پروفسور جورجیا آندریو از موسسه باستان‌شناسی دانشگاه کالج لندن به بررسی تخریب مکان‌های تاریخی در نوار غزه پرداخته است. او می‌گوید که بسیاری از اماکن مقدس دارای اهمیت تاریخی زیادی هستند.

او می‌گوید: «این تخریب‌ها باید به عنوان بخشی از تلاش گسترده‌تر برای از بین بردن روابطی که مردم با این مکان‌ها ایجاد کرده‌اند تلقی شود» و افزود تخریب مکان‌های مقدس و همچنین مکان‌های تاریخی در غزه «بدترین تخریبی است که تا به حال دیده‌ام».

بسیاری از مساجد در غزه با خاک یکسان شده‌اند و بر خلاف کسانی که در کلیساها پناه گرفته‌اند، مسلمانان فلسطینی ترجیح می‌دهند که برای پناه گرفتن از عبادتگاه‌های خود دور شوند.

در خان یونس، ما تخریب مسجد خلیل الرحمن را که بنا بر گزارش‌ها در یک حمله هوایی به منطقه آسیب دیده بود، راستی‌آزمایی و تأیید کردیم.

رناد علا البطاء به عنوان یک مسلمان معتقد، اغلب به این مسجد رفت و آمد می‌کرد و در آنجا حفظ قرآن را آموخت. اما از زمان شروع جنگ دیگر به آن مسجد نرفته است.

او می‌گوید: «پیش از این، ارتش اسراییل به ندرت مساجد را هدف قرار می‌داد مگر بنا به ادعای آنها اهداف مبارزان در آن قرار می‌داشتند. اما این بار، آنها چندین مسجد زیبا را که تکیه‌گاه ما بودند و دین‌مان را به ما می‌آموختند ویران کرده‌اند.»

رناد می‌گوید که در جریان آتش‌بس یک هفته‌ای که در ماه نوامبر انجام شد، مؤذن مسجد یک مناره موقت درست کرد و پنج بار در روز از بالای بازمانده مسجد خلیل الرحمن اذان می‌گفت. او می‌گوید که این عمل برای او احساس امنیت را به ارمغان آورد که با از سرگیری جنگ اسرائیل علیه حماس پایان یافت.

یکی از تأثیرگذارترین تصاویر تخریبی که از خان یونس بیرون آمده، ویدئویی است که با خاک یکسان شدن سریع و ناگهانی مسجد خالد بن ولید را نشان می‌دهد. این ویدیو نزدیک به ۱۵ میلیون بار در شبکه ایکس دیده شده است.

به گفته کریس پارتریج، تحلیل‌گر اسلحه در بی‌بی‌سی، این ویدیو نشان می‌دهد که بمب هدایت‌شده‌ دقیقی از هواپیمایی روی مسجد انداخته شده است و سپس ابری از شعله و دود از آن زبانه می‌کشد. او می‌گوید نکته مهم در انتخاب مهمات در اینجا دقیق بودن آن است.

مشخص نیست که چه تعداد از اماکن مذهبی را که ما راستی‌آزمایی کرده‌ایم ارتش اسرائیل ویران کرده است یا چه تعداد از آن‌ها توسط حماس مورد استفاده قرار گرفته‌اند، با این حال، ارتش اسرائیل می‌گوید که بر اساس قوانین بین‌المللی برای از بین بردن توانایی‌های نظامی و اجرایی حماس عمل می‌کند.

در مورد تخریب مسجد، ارتش اسرائیل به بی‌بی‌سی گفت نیروهای آنها «به محل مذکور که حماس از آن برای مقاصد تروریستی استفاده می‌کرد، حمله کردند». در بیانیه آنها آمده است: «در تضاد کامل با حملات عمدی حماس (...)، ارتش اسرائیل از قوانین بین المللی پیروی می‌کند و اقدامات احتیاطی ممکن را برای کاهش آسیب غیرنظامیان انجام می‌دهد».

ارتش اسرائیل درباره تخریب مسجد خالد بن ولید و مسجد خلیل الرحمن اظهار نظری نکرد.

در خلال ویرانی بسیاری از مکان‌های عبادی در غزه، ایمان و اعتقاد دینی پناهگاه معنوی مهمی برای بسیاری از فلسطینیانی بوده است که از مرگ می‌گریزند.

ماریان صبا و خانواده‌اش به همراه تقریباً ۳۰۰ نفر دیگر همچنان در کلیسای سنت پورفیریوس پناه گرفته‌اند و در مراسم هفتگی عشای یکشنبه شرکت می‌کنند.

۹ روز پس از آسیب دیدن این کلیسا، دخترش غسل تعمید داده شد. او آن را لحظه‌ای تلخ و شیرین توصیف می‌کند. مراسمی که باید مایه مسرت می‌بود، با ترس از اینکه ممکن است فرزندش کشته شود، با نگرانی بدون شادی پیش رفت.

در اردوگاه آوارگان فلسطینی در رفح، رناد علا البطاع دور از خانه و مسجد خود در خان یونس است. اینستاگرام اکنون دفترچه خاطرات او است ودر حالی‌که عکس‌هایی از زندگی قدیمی‌اش، از جمله دوران دانشجویی‌اش در رشته دندانپزشکی را منتشر می‌کند، حسرت گذشته اغلب ذهن او را فرا می‌گیرد.

اما او می‌گوید که قرآنی که هر روزه می‌خواند پناهگاهی برای آسودگی اوست: «قرآن سهمگینی شب را کم می‌کند. کاش می‌دانستید شب‌های غزه چقدر دشوارند.»

غزه مکان برخی از قدیمی‌ترین کلیساها و مساجددر جهان است، اما بسیاری از آنها از تخریب گسترده حمله نظامی اسرائیل در امان نمانده‌اند.

سرویس جهانی بی‌بی‌سی تعداد اماکن مذهبی آسیب‌دیده یا کاملاً تخریب شده را از زمان آغاز جنگ اکتبر گذشته بررسی کرده است. با استفاده از گزارش‌های محلی، سرنخ‌های موجود در رسانه‌های اجتماعی و تصاویر ماهواره‌ای، ما ۱۱۷ مکان را شمارش کرده‌ایم که طبق گزارش‌ها بین ۷ اکتبر تا ۳۱ دسامبر آسیب دیده یا ویران شده‌اند.

از این میان، ما تخریب یا آسیب جزئی ۷۲ مسجد و دو کلیسا را تأیید کرده‌ایم، اگرچه آمارهای حماس می‌گوید که این میزان بسیار بیشتر است.

تأیید آسیب همه مکان‌هایی که شمارش کرده‌ایم محدودیت‌هایی دارد. تصاویر ماهواره‌ای تنها تخریب کلی بناهای مذهبی را نشان می‌دهند نه آسیب جزئی را، و در برخی موارد، کمبود یا نبودن شواهد و مدارک، یافته‌های ما را بی‌نتیجه گذاشته است.

حماس در بیانیه‌ای می‌گوید از زمان آغاز جنگ به ۳۷۸ مسجد و سه کلیسا حمله شده است: «این اولین بار نیست که اشغالگران اسرائیل مساجد را هدف بمباران قرار می‌دهند و تخریب می‌کنند» اما در ادامه می‌گوید که «این حمله خشونت‌بارترین آنهاست».

ارتش اسرائیل می‌گویند که شبه‌نظامیان حماس از عبادتگاه‌ها به‌عنوان پوشش و مکانی برای انجام حملات استفاده می‌کنند.

«این مرگی آنی بود»

کلیسای سنت پورفیریوس که گمان می‌رود یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان است، از معدود کلیساهایی است که در اطراف نوار غزه به طور پراکنده واقع شده‌اند. بسیاری از جمعیت کوچک مسیحی غزه که قبل از جنگ حدود ۱۰۰۰ نفر بودند، ارتباطی قوی با زمین‌های اطراف این کلیسا دارند که به نام اسقف قرن پنجمی که مقبره‌اش در زیر کلیسا قرار دارد، نامگذاری شده است.

مانند بسیاری از مسیحیان فلسطینی، ماریان صبا و خانواده‌اش در طول جنگ به کلیسا پناه بردند و گمان می‌کردند که در امان خواهند بود. اما در ۱۹ اکتبر، با فرا رسیدن شب، یک موشک اسرائیلی به یکی از ساختمان‌های کلیسا اصابت کرد و ۱۸ نفر را کشت و تعداد زیادی را مجروح کرد.

ماریان می‌گوید سلیمان ۳۴ ساله، برادر شوهرش در حالی کشته شد که از پسرش در زیر دیواری که در حال فروریختن بود محافظت می‌کرد. او می‌گوید: «صحنه وحشتناکی بود. من هرگز جسد مرده‌ای را ندیده بودم. نمی‌دانستم چه بگویم. این مرگی آنی بود.»

رامی ترازی که در زمان انفجار در یکی از تالارهای کلیسا بود، می‌گوید: «چنان موشک بزرگی بود که حتی افرادی که در تالارهای دیگر بودند هم پوشیده از گرد و خاک سفید بیرون آمدند.»

او به روشنی به یاد می‌آورد: «ما ۱۶ نفر را که تکه تکه شده بودند و دو جسد کامل را بیرون کشیدیم. یکی از افراد کشته شده، پسر عموی رامی، سلیمان ۳۶ ساله بود که به گفته رامی ساعتی قبل با او «می‌گفت و می‌خندید».

ارتش اسرائیل تایید کرد که بخشی از کلیسا در حمله‌ای که به گفته آنها به مرکز فرماندهی نظامی حماس در نزدیکی آن انجام شد، آسیب دیده است.

ارتش اسرائیل به بی‌بی‌سی گفت که آنها «به صراحت اعلام می‌کنند که کلیسا هدف حمله نبوده است» و این حادثه «در حال بررسی است».

بر اساس قوانین بین‌المللی بشردوستانه، هدف قرار دادن عمدی اماکن مذهبی در جریان جنگ و درگیری، جنایت جنگی است. اما اگر چنین مکان‌هایی برای مقاصد نظامی مورد استفاده قرار گیرند، استثنایی وجود دارد.

ویدئوهای آپلود شده توسط ارتش اسرائیل در رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که نیروهای نظامی وارد ساختمان‌های مذهبی می‌شوند که آنها را هدف قرار داده‌اند و تونل‌های زیرزمینی را نشان می‌دهند که می‌گویند حماس از آن‌ها استفاده می‌کند.

برخی از ویدئوها و عکس‌هایی که در فضای مجازی به اشتراک گذاشته می‌شوند، نشان می‌دهند که سربازان اسرائیلی به مقدسات اماکن مذهبی بی‌احترامی می‌کنند و خرابی‌ها را می‌ستایند. یکی از تصاویری که در شبکه ایکس (توییتر سابق) دیده شده است، سربازی اسرائیلی را نشان می‌دهد که در مقابل مناره‌ای واژگون شده عکس گرفته است که به زبان عبری روی آن نوشته شده است: «این معبد به خوبی ساخته خواهد شد».

ارتش اسرائیل در بیانیه‌ای که در پاسخ به درخواست اظهارنظر برای بی‌بی‌سی ارسال شد، گفت که «رفتار سربازان در این ویدئو بیش از اندازه تند است و مطابق با ارزش‌های ارتش اسرائیل نیست». آنها افزودند که این حادثه در حال بررسی است و «در مورد برخورد انضباطی تصمیم گیری خواهد شد.»

پروفسور جورجیا آندریو از موسسه باستان‌شناسی دانشگاه کالج لندن به بررسی تخریب مکان‌های تاریخی در نوار غزه پرداخته است. او می‌گوید که بسیاری از اماکن مقدس دارای اهمیت تاریخی زیادی هستند.

او می‌گوید: «این تخریب‌ها باید به عنوان بخشی از تلاش گسترده‌تر برای از بین بردن روابطی که مردم با این مکان‌ها ایجاد کرده‌اند تلقی شود» و افزود تخریب مکان‌های مقدس و همچنین مکان‌های تاریخی در غزه «بدترین تخریبی است که تا به حال دیده‌ام».

بسیاری از مساجد در غزه با خاک یکسان شده‌اند و بر خلاف کسانی که در کلیساها پناه گرفته‌اند، مسلمانان فلسطینی ترجیح می‌دهند که برای پناه گرفتن از عبادتگاه‌های خود دور شوند.

در خان یونس، ما تخریب مسجد خلیل الرحمن را که بنا بر گزارش‌ها در یک حمله هوایی به منطقه آسیب دیده بود، راستی‌آزمایی و تأیید کردیم.

رناد علا البطاء به عنوان یک مسلمان معتقد، اغلب به این مسجد رفت و آمد می‌کرد و در آنجا حفظ قرآن را آموخت. اما از زمان شروع جنگ دیگر به آن مسجد نرفته است.

او می‌گوید: «پیش از این، ارتش اسراییل به ندرت مساجد را هدف قرار می‌داد مگر بنا به ادعای آنها اهداف مبارزان در آن قرار می‌داشتند. اما این بار، آنها چندین مسجد زیبا را که تکیه‌گاه ما بودند و دین‌مان را به ما می‌آموختند ویران کرده‌اند.»

رناد می‌گوید که در جریان آتش‌بس یک هفته‌ای که در ماه نوامبر انجام شد، مؤذن مسجد یک مناره موقت درست کرد و پنج بار در روز از بالای بازمانده مسجد خلیل الرحمن اذان می‌گفت. او می‌گوید که این عمل برای او احساس امنیت را به ارمغان آورد که با از سرگیری جنگ اسرائیل علیه حماس پایان یافت.

یکی از تأثیرگذارترین تصاویر تخریبی که از خان یونس بیرون آمده، ویدئویی است که با خاک یکسان شدن سریع و ناگهانی مسجد خالد بن ولید را نشان می‌دهد. این ویدیو نزدیک به ۱۵ میلیون بار در شبکه ایکس دیده شده است.

به گفته کریس پارتریج، تحلیل‌گر اسلحه در بی‌بی‌سی، این ویدیو نشان می‌دهد که بمب هدایت‌شده‌ دقیقی از هواپیمایی روی مسجد انداخته شده است و سپس ابری از شعله و دود از آن زبانه می‌کشد. او می‌گوید نکته مهم در انتخاب مهمات در اینجا دقیق بودن آن است.

مشخص نیست که چه تعداد از اماکن مذهبی را که ما راستی‌آزمایی کرده‌ایم ارتش اسرائیل ویران کرده است یا چه تعداد از آن‌ها توسط حماس مورد استفاده قرار گرفته‌اند، با این حال، ارتش اسرائیل می‌گوید که بر اساس قوانین بین‌المللی برای از بین بردن توانایی‌های نظامی و اجرایی حماس عمل می‌کند.

در مورد تخریب مسجد، ارتش اسرائیل به بی‌بی‌سی گفت نیروهای آنها «به محل مذکور که حماس از آن برای مقاصد تروریستی استفاده می‌کرد، حمله کردند». در بیانیه آنها آمده است: «در تضاد کامل با حملات عمدی حماس (...)، ارتش اسرائیل از قوانین بین المللی پیروی می‌کند و اقدامات احتیاطی ممکن را برای کاهش آسیب غیرنظامیان انجام می‌دهد».

ارتش اسرائیل درباره تخریب مسجد خالد بن ولید و مسجد خلیل الرحمن اظهار نظری نکرد.

در خلال ویرانی بسیاری از مکان‌های عبادی در غزه، ایمان و اعتقاد دینی پناهگاه معنوی مهمی برای بسیاری از فلسطینیانی بوده است که از مرگ می‌گریزند.

ماریان صبا و خانواده‌اش به همراه تقریباً ۳۰۰ نفر دیگر همچنان در کلیسای سنت پورفیریوس پناه گرفته‌اند و در مراسم هفتگی عشای یکشنبه شرکت می‌کنند.

۹ روز پس از آسیب دیدن این کلیسا، دخترش غسل تعمید داده شد. او آن را لحظه‌ای تلخ و شیرین توصیف می‌کند. مراسمی که باید مایه مسرت می‌بود، با ترس از اینکه ممکن است فرزندش کشته شود، با نگرانی بدون شادی پیش رفت.

در اردوگاه آوارگان فلسطینی در رفح، رناد علا البطاع دور از خانه و مسجد خود در خان یونس است. اینستاگرام اکنون دفترچه خاطرات او است ودر حالی‌که عکس‌هایی از زندگی قدیمی‌اش، از جمله دوران دانشجویی‌اش در رشته دندانپزشکی را منتشر می‌کند، حسرت گذشته اغلب ذهن او را فرا می‌گیرد.

اما او می‌گوید که قرآنی که هر روزه می‌خواند پناهگاهی برای آسودگی اوست: «قرآن سهمگینی شب را کم می‌کند. کاش می‌دانستید شب‌های غزه چقدر دشوارند.»