چرا حضرت زینب (س) در مراسم ترحیم عاشوراییان شرکت نکرد؟

بهروز مرادی، دین‌پژوه و جامعه‌شناس دین در یادداشتی در مورد حضرت زینب(س) به نقش بی بدیل ایشان در ماندگاری واقعه عاشورا اشاره کرده است که به مناسبت سالروز رحلت ایشان تقدیم مخاطبان می شود:

در کتاب‌های تاریخ آورده‌اند که حضرت زینب س در مراسمی که همسر ایشان عبدالله بن جعفر برای بزرگداشت شهدای عاشورا در مدینه برگزار کرد، شرکت نکرد. عبدالله تا بازگشت آن حضرت به مدینه صبر کرد تا زینب س در مراسم حضور یابد، اما آن حضرت از شرکت در آن مراسم خودداری ورزید، علیرغم اینکه دو تن از پسران ایشان به نام‌های محمد و عون نیز در واقعه‌ی عاشورا شهید شده بودند (بنت الشاطی، ۱۳۵۲: ۸-۱۶۷).

سئوال مهم در این رابطه این است که چرا زینب س در چنین مراسمی شرکت نکرد؟ به نظر می‌رسد پاسخ این سئوال را می‌توان در گفتگویی که زینب س در شب عاشورا با امام حسین ع داشت جستجو کرد. در این گفتگو امام حسین ع به زینب س چنین فرمود: «خواهرم! تقوا پیشه کن و به سکینت الهی خود را آرام بخش و بدان که زمینیان و آسمانیان همه می‌میرند و …. تو را سوگند می‌دهم که در مرگم به صورتت سیلی نزنی و واویلا سر ندهی. ای خواهرم! مبادا شیطان صبر و شکیبایی ات را از کف تو برباید و نباید در کشتن شدن من گریبان چاک زنی و روی خود بخراشی. … » (رسولی محلاتی، ۱۳۸۲: ۱۰۲-۹۹). عاقلان را اشارتی بس! این سخنان مشخص می‌کنند که شیون و زاری و گریه و عزاداری قرار نبود جزیی از واکنش مسلمانانِ پیرو حسین و زینب س در مقابل قتل عام آزادگان کربلا باشد و اصولاً عزاداری می‌تواند پیام محتوایی عاشورا را در خود هضم کند و هدف «نه گفتن» امام حسین ع و یاران آزاده‌اش به حکومت زورگو و ستمکار یزیدی را به انحراف ببرد. او می‌بایست انرژی معنوی و اعتقادی خود را به جای صرف کردن در عزاداری و سازماندهی ماتم و زاری، در مسیر بیدار کردن مسلمانانِ مسخ شده‌ی دنیاگرا از خواب چسبیدن به پوسته‌ی دین مصروف می‌داشت، که حسین ع و آن یارانِ نایابش آنهمه زیبایی و عظمت و شکوه خلق نکردند تا پردازش شیون و ماتم، پاسخِ منطقی رهرویی از مرام آنان باشد، بلکه چنین ریل‌گذاری در دین، رهروانی آگاه و بیدار می‌خواند که: تا ظلم و اجبار و زورگویی به نام دین هست، شیون و زاری، دلخواهِ حکومتِ یزیدی است تا انرژیِ بالقوه‌ی ستم‌ستیزیِ مردمان در راه عزا به هدر برود. صرف انرژی زینب س در مسیر بیدارسازی مسلمانان از خودبسندگی در فروغلتیدن در پوسته‌ی شرعیات بود که پنج سال بعد از واقعه‌ی عاشورا، دیگر نه از حکومت ابن زیاد در کوفه اثری بود و نه از حکومت یزید در شام. اما مهم‌ترین دستاورد استراتژی آگاهی‌بخش زینب س، همانا زنده ماندنِ تفکر تشیع است که اگر حسین و زینب (ع) نبودند، از اسلام یک دینِ جعلیِ حکومتی باقی می‌ماند و مرگ تشیع فرا می‌رسید و مسلمانان نیز جمیعاً اسلام را با اجرای احکام شرعی زیر لوای هر حکومت ستمکاره‌ای اشتباه می‌گرفتند. ×××

منابع: بنت الشاطی، عایشه (۱۳۵۲). زینب؛ بانوی قهرمان کربلا. ترجمه: حبیب چایچیان و مهدی آیت‌الله زاده نایینی. تهران: امیرکبیر. رسولی محلاتی، سیدهاشم (۱۳۸۲). حضرت فاطمه زهرا س و زینب کبری س. تهران: سفیر صبح. ۲۳ مرداد ۱۴۰۱