ردپای جشن سده در شعر شعرای ۱۱۰۰ سال پیش

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ دهم بهمن ماه هر سال روزی است که در آن جشن سده یکی از جشن‌های باستانی برگزار می‌شود. جشنی با هزاران سال قدمت و قدیمی تر از نوروز.

روایت‌های مختلفی درباره ریشه جشن سده وجود دارد. یکی اینکه می‌گفتند دهم بهمن روزی بوده که تعداد انسان‌ها روی کره زمین به عدد ۱۰۰ رسیده است.

دیگری آن است که می‌گویند دهم بهمن صدمین روز زمستان بوده است. از این جهت که اول آبان ماه را آغاز فصل سما و زمستانی شدن آب و هوا می دانسته‌اند. همچنین از روز دهم بهمن تا روز اول بهار هم صد روز مانده است.

این صد روز نه به احتساب روزها و حذف شب‌ها، بلکه چون آتش کشف شده است، شب‌ها هم مانند روزها گرم و روشن بوده و روز شمرده می شده است.

پس دهم بهمن را جشن سده نامیده‌اند. اما برخی می‌گویند که سده هیچ ارتباطی با عدد صد ندارد بلکه این واژه اوستایی به معنی طلوع است.

در هر حال جشن سده که جشن پیروزی نور بر تاریخی است با آغاز بهار و پایان زمستان جشن گرفته می‌شود.این جشن اکنون هم در میان زرتشتیان اهمیت زیادی دارد و جزو جشن‌های ملی زرتشتیان محسوب می‌شود.

به همین دلیل آتش افروزی کرده و برای آن هیزم‌های زیادی جمع می‌کنند و در یک مکان وسیع آتش می‌زنند. آنها دور آتش جمع می‌شوند و شادی می‌کنند.

خواندن شعر سده در شاهنامه، پرش از روی آتش، خوردن غذاها و تنقلات مخصوص و پوشیدن لباس‌های نو و رنگی بخشی از آداب این جشن است.

این جشن مهم در شهرهای یزد و کرمان در سطح گسترده‌ای برگزار می‌شود. این جشن که ریشه در تاریخ و فرهنگ مردم دارد، باعث ایجاد همدلی، اتحاد ملی، تقویت روحیه ملی و حفظ تاریخ ایرانی می‌شود.

این رویداد که زمان بزرگداشت آن ۱۰ بهمن هر سال است، در ۱۵ آذر سال ۱۴۰۲ به صورت مشترک به نام ایران و تاجیکستان در شهر کاسان بررسی و ثبت فهرست جهانی یونسکو شد که بیست و چهارمین عنصر میراث ناملموس ایران در این سازمان به شمار می‌رود.

علیرضا حسن‌زاده مدیر پروژه ثبت جهانی سده و رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی در رخداد فرهنگی بزرگداشت ثبت جهانی جشن سده بیان کرد: نخستین چیزی که سده به ما می‌گوید دعوت به زیست سالاری است. هیچ مدل و الگویی از توسعه در جهان نیست که اگر بر پایه زیست سالاری نباشد به توسعه پایدار ختم شود.

در سرزمینی که جشن سده در آن برپا می‌شود نباید هوا آلوده باشد

وی افزود: آتش همچون آب، خاک و باد نماد روشنایی و پاکی است و باید بیندیشیم به اینکه در سرزمینی که جشن سده در آن برپا می‌شود نباید هوا آلوده باشد. نباید مازوت سوزانده شود، دریاچه‌ها خشک و رودخانه‌ها دچار آلودگی صنعتی باشند ما باید بیندیشیم به اینکه در سرزمینی که نوروز و سده جشن گرفته می‌شود مدل توسعه باید مورد بازاندیشی قرار گیرد.

حسن‌زاده با اشاره به مقوله دعوت به فرهنگ شادمانی افزود: سده یکی از چشم‌اندازهای فرهنگ شادمانی در ایران است. به فرهنگ شادمانی در ایران باید بیشتر بها دهیم از منظر گفتمانی در مورد فرهنگ شادمانی هنوز ابهاماتی در ایران وجود دارد.

باید یک توافق عام بر آمده از گفتگو در ایران شکل بگیرد و در این راه وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و پژوهشگاه نقش کلیدی دارند که در این راستا پیشنهاد تدوین اطلس فرهنگ شادمانی را ارائه داده‌ایم.

وی با اشاره به مقوله دیپلماسی میراثی اظهار کرد: هر جا می‌خواهید برای ایجاد ارتباط پل بزنید میراث‌فرهنگی به کمک شما می‌آید، برایتان خندق و دیوار نمی‌کشد، حصارها را بالا نمی‌برد میراث‌فرهنگی به سمت گفتگو پنجره می‌گشاید. ما فعالان حوزه علوم میراثی گله‌مندیم که چرا نباید میراث‌فرهنگی مبنای یک دیپلماسی قدرتمند به عنوان دیپلماسی میراثی در جهان باشد.

مدیر پروژه ثبت جهانی سده در ادامه با دعوت از سیاستگذاران ایران برای اندیشیدن به سرمایه‌های فرهنگی این سرزمین گفت: ایران پل اتصال شرق و غرب بوده و فرهنگ ما پل‌های زیادی برای اتصال به دنیا دارد. ما می‌توانیم میراث‌فرهنگی را به پلی برای ارتباط ایران و جهان تبدیل کنیم.

رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی افزود: آئین‌های ایرانی در واقع نماد تنوع فرهنگی و همبستگی ملی‌اند و نمونه آن جشن سده است. از خراسان تا زرتشتیان ایران و … در پرونده سده نیز به حضور کلیمیان، آشوریان، مسیحیان و… اشاره شده تا داوران متوجه شوند که تمام ادیان برای همدیگر ارزش و احترام قائل‌اند.

حسن‌زاده با اشاره به اینکه جای منشور تنوع فرهنگی و همبستگی ملی در ایران خالی است و این یک حمایت جدی می‌طلبد افزود: این سرزمین دشمنانی دارد که یکپارچگی ایران برای آنها سنگین است باید نشان دهیم که دولت پایدار و هویت ایرانی هر دو به همزیستی و یگانگی اقوام ایرانی اعتقاد دارند.

دو جشن و یک اتفاق

فرزانه گشتاسپ دانشیار پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی نیز به جنبه‌هایی از برگزاری جشن سده اشاره کرده و معتقد است: در ایران همواره دو جشن با آتش‌افروزی بزرگ برگزار می‌شده است که ردپای اسطوره‌های کهن ایران باستان که به اوستا می‌رسد را در این جشن‌ها می‌توان یافت.

یکی از آنها سده و دیگری جشنی است که در روز اشتاد ماه آذر توسط زرتشتیان برگزار می‌شود و در تقویم خودشان همزمان با ۲۵ آذر بوده است. اگر بخواهیم این دو جشن را با یکدیگر مقایسه کنیم به سه وجه مشترک می‌رسیم که به ما نشان می‌دهند این دو جشن یک اتفاق هستند.

دانشیار پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه تصریح‌کرد: جشن سده متعلق به همه ایرانیان است البته شاید بتوان برای زرتشتیان عزیز نقش مراقبی خاصی را متصور شد برای پاسداری از این جشن ولی تمام ایران در آن سهیم هستند و باید تمام جزئیات آئینی جشن سده ثبت و ضبط شود و بی‌ربط نیست که این روز تعطیل عمومی اعلام شود تا همه ایرانیان در برگزاری این جشن سهیم باشند.

افشین نمیرانیان رئیس انجمن زرتشتیان تهران معتقد است: ما زرتشتی‌ها مفتخر هستیم به اینکه در طی سده‌های گذشته پاسبان بسیاری از آئین‌های کهن کشور بوده‌ایم، این را وظیفه خود می‌دانیم و به آن فخر نمی‌فروشیم زیرا از ته قلب این کار را انجام داده‌ایم.

وی با اشاره به ردپای برگزاری جشن سده در ۱۱۰۰ سال پیش در شعر شعرا گفت: متأسفانه برگزاری این مراسم کم کم در برهه‌ای از تاریخ به فراموشی سپرده شده است. امروز که خرسند هستیم از ثبت جهانی جشن سده بنظرم به طور ویژه باید از زرتشتیان کرمان تشکر کنیم زیرا که همواره به طور شایسته و متمرکزتر از شهرهایی همچون یزد و تهران این جشن را از سالهای دور برگزار می‌کردند.