اکالیپتوس درختی با خاصیت درمانی، اما بیمارکننده محیط‌زیست

درختی با تنه‌ای صاف به رنگ سفید یا خاکستری، همراه با شاخ و برگ‌های شاداب با تاج‌های بزرگ سر به فلک کشیده که گفته می‌شود خاصیت دارویی دارد، سرماخوردگی را کاهش می‌دهد، خشکی پوست را درمان و آرامش روحی را تقویت می‌کند. مادربزرگ‌های ما و حتی در برخی از مناطق مادرانمان برگ آن را در کتری ریخته و با قرار دادن بر روی بخاری موجب پخش شدن بوی مطبوع آن در فضای خانه می‌شوند؛ این‌ها بخشی از خصوصیات درخت اکالیپتوس است.

درختی بومی استرالیا که در بخش‌های جنوبی کشور نیز به صورت جنگل‌های انبوه دیده می‌شود، درختی با رشد سریع، چوبی مقاوم و بسیار سرسخت و دارای ریشه‌هایی مقاوم و طولانی است که در طول و عرض‌های زیادی خاک را می‌شکافد و در دل زمین پیش می‌رود. در نگاه اول اکالیپتوس درختی است که می‌توان از سایه‌سار آن لذت برد؛ حتی می‌توان از آن در هارمونی فضای سبز شهر‌ها استفاده کرد. زمانی که باد می‌وزد عطر ملایمی از تاج آن به مشام می‌رسد که می‌تواند برای دقایقی انسان را از شلوغی و درهم و برهمی شهر دور کند.

در کنار همه این محاسن، اما همین درخت زیبا با بدنی ململی، معایبی هم دارد و آن رشد بسیار زیاد ریشه‌های آن در دل خاک است؛ به حدی رشد می‌کند که همه رطوبت اطراف خود را جذب و اگر سر راه به منابع آبی زیر زمینی برسد قطعا به آن رحم نخواهد کرد و تا قطره آخر آن را به جان می‌کشد که با این حساب دیگر آبی برای سایر گونه‌های همجوار خود باقی نمی‌گذارد همچنین زیرساخت‌ها را تهدید و وارد کانال‌های برق، آب و فاضلاب می‌شود و مسیر را مسدود می‌کند. بر این اساس، کارشناسان اعتقاد دارند که بهتر است برای فضای سبز از درختان بومی که در کشور کم هم نیستند، استفاده شود؛ مثلا می‌توان به جای اکالیپتوس از درخت کهور که درختی بسیار خوش قد و قامت با تاج بلند و بسیار مقاوم است، بهره برد.

عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی درباره استفاده از درخت اکالیپتوس در فضای سبز گفت: اکالیپتوس یکی از گونه‌هایی است که شاید بیش از ۷۰ سال است وارد ایران شده، اوایل قرار بود این گونه در نقاط گرم‌تر کشور کاشته شود، چون طاقت سرما را ندارد؛ برای همین در نقاطی مانند تهران و کرج استقرار نداشت و بیشتر در نقاط جنوبی کشور کاشته شد.

مصطفی خوشنویس افزود: اکالیپتوس گونه‌ای است که در بسیاری از کشور‌ها به خصوص استرالیا جای وسیعی برای خود دارد؛ حتی در شرق اروپا و برخی نقاط حاشیه اقیانوس اطلس شاهد حضور این گونه هستیم. این گونه طالب آب و هوای معتدل است؛ به شرطی که این دما تجربه پایین‌تر از ۵ درجه زیر صفر را نداشته باشد البته مقاومت برخی گونه‌های این درخت کمی نسبت به سرما بیشتر است، اما گونه‌ای که در ایران وجود دارد، تحمل سرما را ندارد و بهتر است در نقاطی کاشته شود که حداقل دما تا صفر درجه باشد.

محقق بازنشسته بخش تحقیقات جنگل در موسسه تحقیقات جنگل‌ها ادامه داد: در چند سال گذشته موسسه تحقیقات جنگل‌ها گونه‌های مختلفی از این جنس را در نقاط مختلفی از جمله محدوده‌هایی در نوشهر، ایستگاه چمستان و مناطق جنوبی کشور کشت کرد و نتایجی هم به دست آمد، اما همه این نتایج دلیل بر این نمی‌شود که گونه‌های بومی را از طبیعت حذف کنیم و طبیعت را در سیطره این گونه قرار دهیم.

ریشه‌های اکالیپتوس به حدی قوی است که وارد کانال‌های آب، برق، تلفن و فاضلاب می‌شود و حتی زیرساخت‌های تاسیساتی را هم تهدید می‌کند. وی اظهار داشت: مطالعاتی که بر روی اثر این گونه روی پوشش گیاهی زیر تاج این درخت انجام شد، نشان می‌دهد که این‌گونه بسیاری از گیاهان زیر پوشش تاج خود را حذف می‌کند، عمدتا زیر تاج پوشش آن کمتر گونه‌ای استقرار دارد که این موضوع یکی از آسیب‌هایی است که به پوشش منابع طبیعی وارد می‌کند؛ در واقع ترکیباتی در برگ این درخت وجود دارد و ترشحاتی ایجاد می‌کند که به گیاهان زیر تاج درخت آسیب می‌زند و معمولا گیاهی توان رشد در زیر سایه این درخت را ندارد.

عضو کمیته سبز آثار طبیعی ملی در پاسخ به اینکه ممکن است این روند به خاصیت دارویی گیاه برگردد؟ گفت: نمی‌توانم این را بگویم، اما آنچه که از طریق برگ ریزش می‌کند، ترشحاتی که دارد و هم اینکه آنقدر قدرت جذب ریشه بالا است که همه رطوبت داخل خاک را در حد نهایت به نفع خودش جذب می‌کند، به گونه‌های اطراف خود آسیب می‌زند؛ در واقع به علت ریشه‌های بلند آن گیاهان دیگر از جذب آب بی‌نصیب می‌مانند و به مرور از طبیعت حذف می‌شوند.

وی تاکید کرد: با این حساب تعداد زیاد این گونه در نقطه‌ای می‌تواند خطری برای منابع آبی زیر زمینی باشد.

خوشنویس گفت: بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۲ با یک گروه کارشناسی متشکل از کارشناسان داخلی و خارجی در حال مطالعه بر روی آلودگی‌های جنگ خلیج فارس بودیم، کارشناسان خارجی وقتی درختان اکالیپتوس را در جنوب کشور دیدند گفتند که این گونه آنهم در حجم زیاد برای کشور شما که گرم و خشک است خطرناک است، چون ذخیره رطوبت داخل خاک را کم می‌کند و این به ضرر گونه‌های بومی است.

وی افزود: وقتی چنین گونه‌ای توان بالایی در جذب رطوبت دارد باید بینیم انتظار ما از این گونه چیست؟ آیا منفعت آن برتر از مضرات آن است؟ چوب بسیاری از گونه‌های اکالیپتوس کاربرد‌های مختلفی در صنایع چوب و کاغذ سازی دارد، اما به دلیل سفتی و پیچیدگی تار‌هایی که اکالیپتوس‌های وارد شده به کشور دارند معمولا ابزار خاصی برای کار بر روی آن‌ها نیاز است و حتی اگر چوب آن خشک شود فوق العاده سفت می‌شود البته نگاه من روی تولیدات چوبی این درخت نیست، چون در جنوب کشور هم مقدار کمی از اکالیپتوس‌های کاشته شده را با دید تولید چوب نگاه می‌کنند بیشتر بحث توسعه فضای سبز، بادشکن اطراف مزارع، جاده‌ها، اتوبان‌ها و بزرگراه است.

عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی گفت: علاوه بر این‌ها این درخت مضرات دیگری هم دارد؛ از جمله شکستن شاخه‌های بزرگ و قطور و افتادن آن‌ها بر روی خودرو‌هایی که زیر این درختان پارک شده‌اند، جدا از این ریشه‌های قوی این درخت به تاسیسات و زیرساخت‌های شهری آسیب وارد می‌کند، یعنی با رشد سریعی که دارد وارد کانال‌های انتقال آب، کانال‌های کابل برق، تلفن و فاضلاب می‌شود و مشکلاتی را به وجود می‌آورد.

وی تاکید کرد: کاشت اکالیپتوس را خیلی توصیه نمی‌شود؛ اینکه در نقاط زیادی آن را کشت و حتی وارد طبیعت کنیم، ما گونه‌های بومی خوبی در جنوب کشور داریم؛ بنابراین از اکالیپتوس می‌توانیم به تعداد محدود استفاده کنیم معمولا در جا‌هایی که از نظر آبخیزداری و حفاظت خاک گونه‌های دیگر نتوانند مانند این گونه قوی عمل کنند، مورد استفاده قرار گیرد، مثلا از این درخت می‌توان در پشت سازه‌های جلوگیری از سیلاب‌ها استفاده کرد، هر چند آنجا هم باید بیشتر بر روی گونه‌های بومی تمرکز کنیم.

خوشنویس درباره گونه جایگزین اکالیپتوس گفت: باید به مکانی که قرار است استفاده شود نگاه کنیم، منطقه با منطقه فرق می‌کند، اما گونه‌هایی داریم مانند کهور که درخت‌های بسیار خوش قامت با تاج بلند، قطور و بسیار مقاومی هستند؛ از این نظر می‌تواند در بسیاری جا‌ها جایگزین اکالیپتوس شود.

وی تاکید کرد: به علت مضراتی که اکالیپتوس به همراه دارد؛ جای زیادی برای آن در کشور نمی‌بینم، اما هیچ وقت هم نمی‌گویم به صورت مطلق حذف شود. به عنوان گونه‌ای که می‌تواند در هارمونی فضای سبز، در جا‌هایی که خطر شکستگی شاخه هایش آسیب رسان نباشد کشت شود، چون تاج خوبی می‌دهد وقتی باد می‌وزد عطر ملایمی از تاج آن به مشام می‌رسد، این‌ها جذبه خوبی برای مردم دارد.

عضو کمیته سبز آثار طبیعی ملی تاکید کرد: بنابراین از اکالیپتوس می‌توان در آبراهه‌های مناطق معتدل و گرم که خطر سرما وجود ندارد استفاده کرد؛ ریشه‌های قوی این درخت می‌تواند پی دیواره سد‌های کنترل سیل را مقاوم‌تر کند و در هم ببافد؛ بنابراین در چنین جا‌هایی کاربرد خوبی دارد، اما در هر حال باید نگاهمان همواره به گونه‌های بومی باشد.

منبع: ایرنا

 

باشگاه خبرنگاران جوان اجتماعی محیط زیست