زیست ۲۰۰گونه پرنده در میانکاله/ وضعیت تالاب‌های ایران نامناسب است

عبدالعلی موحدی‌نیا در گفت و گو با خبرنگار مهر با گرامیداشت درپیش بودن روز جهانی تالاب‌ها اظهار کرد: کشور ایران نیز اگرچه در منطقه نیمه خشک قرار گرفته است، به‌طور معجزه‌آسایی از نعمت وجود تالاب‌های گوناگون و باارزشی برخوردار است و از بین آن‌ها، ۲۵ سایت ارزشمند با مساحت اعلامی نزدیک به ۱.۵ میلیون هکتار، از ایران در کنوانسیون رامسر ثبت شده است.

وی ادامه داد: از این ۲۵ سایت، ۷ سایت در کرانه‌های جنوبی دریای کاسپین است که مکان‌های مناسبی برای زندگی دائم یا زمستان‌گذرانی جانداران ارزشمند و تنوع زیستی کم‌نظیری فراهم کرده است. برای نمونه، وجود بیش از ۲۰۰ گونه پرنده از حدود ۵۳۰ گونه پرنده گزارش‌شده از سرزمین ایران و حدود ۱۸۰ گونه گیاهی، در تالاب میانکاله گزارش شده است و آب‌بندان‌های فریدون‌کنار، ازباران و سرخرود نیز اهمیت زیادی به ویژه برای گونه‌های ارزشمند پرندگان مهاجر دارد.

وی افزود: جای بسی افسوس است که بسیاری از تالاب‌های ارزشمند ایران به ویژه در سال‌های اخیر، به‌طور کلی نابود یا به شدت تخریب و کوچک شده و با برخی آمارهای رسمی و ثبت شده از سالیان گذشته، فاصله گرفته‌اند. برای نمونه، بزرگ‌ترین تالاب ثبت‌شده ایران در کنوانسیون رامسر، دریاچه ارومیه، با مساحت ثبتی ۴۸۳ هزار هکتار (حدود یک سوم مساحت تالاب‌های ایران در این کنوانسیون) طی سال‌های دو دهه پایانی قرن چهاردهم خورشیدی به شدت با کاهش آب و پایین‌آمدن تراز دریاچه (بیش از ۶ متر کاهش ارتفاع سطح تراز بر اساس آمار ستاد احیای دریاچه ارومیه) و در نتیجه کاهش چشمگیر مساحت دریاچه یا به عبارتی نابودی بخش اعظمی از آن دچار بوده و هست.

وی تصریح کرد: تالاب شادگان، خور الامیه و خور موسی در استان خوزستان که پس از دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین گستره اعلامی در بین تالاب‌های ایران (۴۰۰ هزار هکتار) را دارد و از دیرباز از مهم‌ترین منابع معیشتی مردم بومی و هم‌چنین اکوسیستمی ارزشمند برای جانداران مقیم و مهاجر بسیاری بوده است، نیز روزگار خوشی به‌ویژه از نظر آلودگی‌های محیطی و تغییرات زیست محیطی مانند تغییر شوری، ندارد. دریاچه پریشان، دریاچه گاوخونی و تالاب‌های پایین دست زاینده‌رود، تالاب‌های سیستان در پایین دست رودخانه هلمند و… را نیز باید جزو ناپدیدشده‌ها دانست.

میانکاله یکی از ۵۵۰ ذخیره گاه زیست کره جهان است

این استاد دانشگاه تصریح کرد: اولین تالاب ثبت‌شده ایران در کنوانسیون رامسر و یکی از مهم‌ترین مناطق تالابی ایران، شامل شبه جزیره میانکاله، خلیج گرگان و جزیره آشوراده که نه تنها منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش بلکه یکی ۵۵۰ ذخیره‌گاه زیست‌کره(Biosphere reserve) کره زمین در برنامه انسان و کره مسکون یونسکو(The Man and the Biosphere programme,UNESCO) است نیز با خشک‌شدن بخش‌های زیادی از تالاب‌ها و کاهش عمق و مساحت خلیج گرگان، صید و شکار، مرگ و میر غیرعادی پرندگان، کاهش محسوس شمار پرندگان مهاجر و آلودگی‌های محیطی، دست و پنجه نرم می‌کند.

عضو هیأت علمی گروه زیست‌شناسی دریا دانشکده علوم دریایی و محیطی یاد عنوان کرد: کاهش مساحت، عمق و میزان آب و شرایط غیرعادی در تالاب‌ها، به شدت بر کارکردها و قابلیت‌های گران‌بهای تالاب‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.

وی با اشاره به اهمیت تالاب‌ها گفت: تالاب‌ها عمدتاً اکوسیستم‌هایی بسیار مولد و موجب منافعی مهم هستند وبرخی از این منافع شامل بهره‌های غیرمستقیم (مانند تغذیه آب‌های زیرزمینی) و مستقیم (مانند بهره‌برداری از آب، محصولات و موجودات در تالاب‌ها و یا ویژگی‌های تفرجگاهی و استفاده از مناظر و زیبایی‌ها) است. تالاب‌ها علاوه بر حفاظت زیستی برای بسیاری از موجودات آب‌زی و خشکی‌زی، از مناطق مجاور خود در برابر نیروهای طبیعی مانند سیل و فرسایش نیز محافظت می‌کنند.

این استاد دانشگاه یادآور شد: بسیاری از این منافع در فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی کاربرد دارد و از بین رفتن تالاب (که گاهی ناآگاهانه یا تعارض‌گونه به قصد توسعه صنعتی یا کشاورزی بوده است) در ادامه و در نهایت همان فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی را نیز تهدید می‌کند. بنابراین نگهداری از تالاب‌ها به‌عنوان اکوسیستم‌هایی کارآمد، در اغلب موارد متضمن حفظ منافع مهم و ضروری برای توسعه است. دلایل علاقه عمومی برای حفظ تالاب‌ها را می‌توان مواردی چون حفظ زیبایی و ارزش‌های طبیعی، توسعه اقتصاد محلی و گردشگری و حفاظت از اکوسیستم‌ها و موجودات زنده‌ای که به وجود تالاب‌ها وابسته‌اند، دانست.

وضعیت تالاب‌ها نامناسب است

وی افزود: متأسفانه وضع کلی تالاب‌ها و به‌طورکلی محیط زیست و روندهای کنونی حاکم بر آنها نامناسب است و حتی می‌توان گفت آمارها و هشدارهای رسمی نیز به اندازه کافی گویای مشکلات نیست. برای مهار سرعت تخریب تالاب‌ها (که شوربختانه در بسیاری از دیگر اجزای محیط زیست مانند رودخانه‌ها، جنگل‌ها، مراتع و… هم مشهود و آزاردهنده شده است)، بایستی هرگونه دخل و تصرف یا دست‌کاری در تالاب‌ها و هم‌چنین عوامل مؤثر بر تالاب‌ها مانند حوضه آبریز آن‌ها به درستی محدود و کنترل شود.

عضو هیأت علمی گروه زیست‌شناسی دریا دانشکده علوم دریایی و محیطی افزود: برای نمونه رعایت حق‌آبه تالاب‌ها، صید و شکار، منابع قطعی یا احتمالی آلوده‌کننده یا مخرب، ساخت و ساز و کارهای عمرانی، ایجاد یا توسعه صنایع و… بایستی به خوبی و به صورت علمی، مدیریت شود. اگر بناست از منابع زنده یا غیرزنده تالاب‌ها برداشت صورت پذیرد یا از آن برای استحصال انرژی‌های تجدیدپذیر مثلاً از طریق قدرت امواج یا جزر ومد بهره گرفت، در عین حال باید حفظ دیگر کارکردها و ارزش‌های تالابی نیز تضمین شود.

این محقق ادامه داد: باید به‌گونه‌ای عمل شود که زیستگاه‌های موجودات زنده، مسیرهای مهاجرتی ماهیان، مکان‌های تخم‌ریزی آبزیان یا لانه‌سازی پرندگان از بین نرفته یا به گونه مخربی تغییر نیابد. به‌طور کلی مبانی توسعه پایدار بایستی همواره مدنظر باشد تا بقا و کارآمدی این زیستگاه‌های بسیار ارزشمند و مولد حفظ شود.

وی تصریح کرد: در همین زمینه به اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (درباره الزام به حفاظت از محیط زیست)، قانون حفاظت و به‌سازی محیط زیست، قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، آئین‌نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها و دیگر قوانین مرتبط مانند قانون شکار و صید و مقررات و الزامات قانونی برای توجه به محیط زیست در پروژه‌ها و برنامه‌های توسعه و پیشرفت، اشاره و تاکید می‌کند.