جشن سده؛ یادآور هنر ایرانیان در نگهداری آتش

 

جشن سده مانند جشن‌های فروردین، تیرگان و مهرگان از عهد ساسانی به یادگار مانده است.  پرونده «جشن سده» که مشترک از سوی ایران و تاجیکستان تدوین شده بود توانست در هجدهمین نشست کمیته بین دولتی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت جهانی شود.

محمد رسولی، پژوهشگر فرهنگ و تاریخ و شاهنامه شناس بیان کرد: جشن سده یکی از جشن‌های ایرانیان است و اگرچه آن طور که باید به درستی درموردش صحبتی نشده است، ولی نخستین و مهم‌ترین انقلاب صنعتی بشر است. 

وی افزود: بر اساس متون کهن مثل شاهنامه فردوسی که معتقد هستیم به طور کامل تاریخ ایران است؛ در دوره هوشنگ پیشدادی که خود هوشنگ نام یک دوره تاریخی است و صرفاً نام یک شخص نیست بشر یاد می‌گیرد که آتش را نگهداری کند و نکته مهمش این جاست؛ نه تنها بشر آتش را کشف می‌کند بلکه به خاطر رعد و برق‌ها و آتشی که در طبیعت وجود داشت بسیاری از جنگل‌ها به مراتب بیشتر از الان، دچار آتش سوزی می‌شدند. اما در آن دوره، انسان یاد گرفت که آتش را نگهداری کند و اصولاً کلمه پرستش در اصل به معنی نگهداری و پریستاری است. 

رسولی گفت: وقتی در آن دوره انسان یاد گرفت که آتش را نگهداری کند همین موضوع سرآغاز انقلاب صنعتی بشر شد. چون پس از این دوره، انسان توانست سنگ‌ها را ذوب کرده و به وسیله آن، برخی از فلزات را از سنگ‌ها جدا کند و همین امر باعث به وجود آمدن جشن سده شد.

این شاهنامه شناس گفت: اصولاً کلمه جشن، یسن است که در زبان پهلوی و حتی نوعی، اوستایی آخر به معنای نیایش است. یعنی به پاسداشت این که افراد یاد می‌گیرند آتش را نگهداری کنند به عبادت خداوند می‌پردازند و یسن یا جشن سده به وجود می‌آید. بعد‌ها به دلیل این که زرتشتیان، بسیاری از باور‌های ایرانیان را انجام می‌دادند این تصور اشتباه برای مردم به وجود آمد که جشن سده، یکی از جشن‌های زرتشتی است در حالی که این طور نیست. بلکه جشن سده یک جشن ایرانی است که نشانگر و یادآور هنر ایرانیان در نگهداری آتش است.

رسولی تصریح کرد: دو چیز در دنیا توسط ایرانیان به وجود آمد که این دو تمدن بشری را روی ریل حرکت درآورد. اول، نگهداری آتش که حتی امروزه هم، در سده بیست و یکم میلادی هر تکنولوژی و صنعتی که مشاهده می‌کنیم به وسیله روشن بودن آتش در جریان است و موتور همه ماشین ها، هواپیما‌ها و کشتی‌ها از طریق آتشی است که در موتور آن دچار تحریق می‌شود. دومین چیزی که ایرانیان کشف کردند و در اوستا وجود دارد گردونه یا چیزی است که می‌چرخد و تردد انسان را آسان کرد.

رسولی افزود: در شاهنامه به اندازه کافی درمورد جشن سده صحبت شده و جشنی است که به خاطر هنر ایرانیان در نگاهداشت آتش است و بعدها، در هر جایی که مردم تجمع می‌کردند یک آتش قرار داده می‌شد که هیچ گاه نباید خاموش می‌شد. زیرا مثل امروز نبود که براحتی آتش روشن کنند و به همین دلیل، برای آن آتشبان گذاشتند و نام آن محل، آتشکده بود.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری میراث و گردشگری