دستاوردهای جهاددانشگاهی در مسیر پیشرفت دانش بنیان کشور/ انجام فعالیت‌های گزین در بالغ‌بر ۱۰۰ واحد سازمانی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، امسال در حالی به استقبال جشن چهل و پنجمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی می‌رویم که جهاددانشگاهی به‌عنوان مولود مبارک و جزو معدود رویش‌های اصلی این انقلاب، چهل‌وسه سال از حیات پرافتخار خود را پشت سر گذاشته است.

نهادی که از ابتدای فعالیت در سال ۱۳۵۹ همواره مصمم بوده تا با اعتماد به جوانان و اتکاء بر مدیریت جهادی الهام‌گرفته از ایمان اسلامی درراه عزّت و پیشرفت دانش بنیان کشور قدم بردارد.

امروز به مدد ۴۳ سال اقدامات پژوهشگران و جهادگران مستعد و کارآمد جهاددانشگاهی با زیربنای عمیق و اصیل ایمانی و دینی؛ این نهاد به ظرفیتی امیدبخش در جامعه تبدیل‌شده است که از دستاورد‌های آن در حوزه‌های پزشکی، مهندسی و کشاورزی تا ارائه آموزش‌های تخصصی و اقدامات فرهنگی عموم مردم ایران اسلامی بهره مند می‌شوند.

داستان تشکیل نهادی که از دل انقلاب فرهنگی برآمد

تشکیل جهاددانشگاهی ادامـه حرکت و نهضتی است که از فروردین‌ماه ۵۹ و با الهام از پیام نوروزی حضرت امام خمینی (ره) به‌منظور ایجاد تغییراتی اساسی در دانشگاه‌ها آغاز شد.
دانشجویان مسلمان و عضو انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه‌ها در آن زمان معتقد بودند که برای بهبود جدی فعالیت‌های دانشگاه‌ها، ابتدا باید مراکز آموزش عالی برای مدتی، ولو اندک، تعطیل شوند تا روند اصلاح آن‌ها آغاز شود. با تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها و ضرورت جلوگیری از بلااستفاده ماندن نیرو‌ها و امکانات موجود دانشگاه‌ها و نیز فقدان وجود بازوی اجرایی و عملیاتی ستاد انقلاب فرهنگی برای اجرای مصوبات و نیز ضرورت انجام نظارت و ارزیابی بر اجرای تصمیمات ستاد یادشده پیشنهاد می‌کند نهادی انقلابی به نام جهاددانشگاهی برای اداره امور اجرایی دانشگاه‌ها در جهت تحقق اهداف و ضرورت‌های یادشده زیر نظر ستاد انقلاب فرهنگی تشکیل شود. این پیشنهاد پس از بررسی‌های مختلف، در ۱۶ مردادماه سال ۵۹ به تأیید نهایی ستاد انقلاب فرهنگی رسید.

درواقع جهاددانشگاهی نهادی انقلابی است که از دل انقلاب فرهنگی برآمده تا مددکار آن ستاد برای ایجاد تحولی اساسی در نظام دانشگاهی و آموزش عالی کشور باشد و ارتباط ضروری دانشگاه با جامعه و مسائل آن را که از بدو پیدایش دانشگاه در این سرزمین مورد غفلت قرارگرفته بود، برقرار و مستدام بدارد و در صورت امکان الگو و نمونه‌ای از ارتباط وثیق و سازنده میان نهاد‌های علمی و تخصصی دانشگاهی با مسائل و مشکلات جامعه باشد.

جهاددانشگاهی در کلام رهبر انقلاب؛ جزو معدود رویش‌های اصلی و مولود مبارک انقلاب

این نهاد بر خواسته از انقلاب اسلامی همواره موردتوجه رهبر انقلاب قرار داشته است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از سال ۱۳۶۹ در دیدار‌هایی که با محققان، مدیران و اعضای جهاددانشگاهی داشته‌اند در بیاناتی گران‌قدر این نهاد را جزو معدود رویش‌های اصلی خود انقلاب دانسته‌اند و در سخنانی دیگر فرمودند: «جهاددانشگاهی، مولود مبارک انقلاب است.»

رهبر انقلاب بابیان این موضوع که «جهاددانشگاهی، نهادی مهم است، زیرا هم با دانشگاه به‌عنوان سنگر علم و مرکز پیشرفت علمی کشور مرتبط است و هم دارای تلاش جهادی است و در مقابل موانع و مزاحمت‌ها از حرکت نمی‌ایستد.» عنوان کرد: «به نظر من جهاددانشگاهی فقط یک‌نهاد نیست، بلکه یک فرهنگ است؛ یک سمت‌گیری و حرکت است. هرچه بتوانیم ما این فرهنگ را در جامعه گسترش دهیم و آن را پایدار و استوار کنیم، کشور را به سمت سربلندی و عزت و استقلال حقیقی بیشتر پیش برده‌ایم.»

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنان دیگری بابیان این موضوع که «بنده به جهاددانشگاهی اعتقاد راسخ دارم.» و «جهاددانشگاهی باید حرفِ گزین، حرفِ برتر را به میدان بیاورد.» یکی از مهم‌ترین کارها، در جهاددانشگاهی را تربیت شخصیت‌های مؤمن و برجسته علمی، با جهت‌گیری‌های انقلابی و دلبسته به آرمان‌های انقلاب، دانستند.

ایشان در سخنانشان از جهاددانشگاهی به‌عنوان جا‌هایی نام می‌برند که برای آینده‌ی علمی کشور به آن امید دارند. همچنین در جمع دیگری بابیان می‌کنند: «بحمدالله آن نهال نورس امیدبخش (جهاددانشگاهی) امروز به درخت تناور و ثمربخشی تبدیل‌شده است.» یا این موضوع که «شاید فکر می‌شد که جهاد یک حرکت گلخانه‌ای است که برای نمونه‌سازی درست کردیم. امروز این گلخانه دارد فضای جامعه را به گلستان تبدیل می‌کند. نه‌تن‌ها به نمونه‌سازی اکتفا نکرده، بلکه برکات خودش را دارد سرریز می‌کند.»

انجام فعالیت‌های گزین در بالغ‌بر ۱۰۰ واحد سازمانی جهاددانشگاهی

این نهاد انقلابی به‌عنوان یکی از ستون‌های انقلاب اسلامی در سال‌های فعالیت خود سازمان‌ها، پژوهشکده‌ها و مراکزی علمی و فرهنگی متفاوتی را راه‌اندازی کرده است که فعالیتشان در کشور کم‌نظیر است.

جهاددانشگاهی در حال حاضر علاوه بر دفتر مرکزی، دارای ۱۱ سازمان جامع استانی، ۳۲ واحد، ۳ پژوهشگاه، ۳۰ پژوهشکده، ۷ سازمان و مرکز فرهنگی، سه خبرگزاری، ۵۰ مراکز فرهنگی عمومی نوع ب، یک مرکز آموزش مهارتی و تخصصی با ۱۵۷ مرکز در سراسر کشور، ۲ دانشگاه، یک دانشکده، ۶ موسسه آموزش عالی، یک موسسه علمی و کاربردی، ۱۵۹ مرکز خدمات تخصصی پژوهشی، ۳ پارک علم و فناوری، ۲۴ مراکز رشد، ۴۰ مرکز نوآوری و شتاب‌ده‌ی (منش) یک مجتمع تحقیقاتی، ۲ برج فناوری است.

فعالیت‌های جهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس

با شروع جنگ تحمیلی درحالی‌که چهل‌وشش روز بیشتر از تشکیل جهاددانشگاهی نگذشته است، پای این نهاد مولود انقلاب اسلامی به جنگ تحمیلی، باز شد.

علاوه بر حضور مستقیم اعضای این نهاد در دفاع مقدس، بخش اعظم تـوان جهاددانشگاهی معطوف بـه جبهه‌های حق علیه باطل می‌شود. تجهیزات و ادوات نظامی آسیب‌دیده تعمیر و بازسازی می‌شوند؛ با ابتکار محققان جوان، بسیاری از فنّاوری‌ها بومی‌سازی می‌شود؛ مواد و قطعات موردنیاز ساخته می‌شود.

راه‌اندازی مجدد خط تولید موشک کاتیوشا و مالیتوکا؛ ساخت مین‌های هوایی؛ بهینه‌سازی و به‌روز کردن سیستم ناوبری هواپیما‌های شکاری اف ۵؛ رمزگشایی از مخابرات، مکاتبات و تعاملات دشمن در پروژه رحمت؛ ساخت شبکه کامپیوتری پدافند راداری؛ کسب اطلاعات از امکانات و آرایش دشمن با ساخت پهپاد شناسایی برد کوتاه ساخت دستگاه‌های رمزکننده متن و صوت؛ تعمیرات ژیروسکوپ؛ طراحی دستگاه تست‌کننده موشک ضدتانک و... بخشی از پروژه‌های جهاددانشگاهی در این دوران است.

جهاددانشگاهی همچنین، دفاتر پشتیبانی از جبهه و جنگ راه‌اندازی می‌کند و اعزام دانشجویان و اساتید را مدیریت و سامان‌دهی می‌کند. جهاد از اوضاع فرهنگی و روحیه رزمندگان اسلام غافل نیست؛ مطبوعات و بازتاب حمایت‌های مردمی از جنگ را به خطوط مقدم منتقل می‌کند؛ گروه‌های تئاتر دانشجویی و موسیقی اصیل را بسیج می‌کند تا برای رزمندگان اجرای برنامه کنند. آمار‌ها نشان می‌دهد که جهاددانشگاهی صد‌ها پروژه بزرگ و کوچک نظامی را در دوران دفاع مقدس به سرانجام می‌رساند.

گزیده‌ای از دستاورد‌های موفق این نهاد در حوزه‌های مختلف

جهاددانشگاهی پس از دوران دفاع مقدس نیز به‌عنوان نهادی پیشرو و متعهد به توسعه و پیشرفت کشور با راه‌اندازی مرکز علمی و فرهنگی تأثیرگذار، خدمات و دستاورد‌های شاخصی داشته است.

راه‌اندازی پژوهشکده رویان با پیگیری‌های زنده‌یاد سعید کاظمی آشتیانی که تولد نخستین نوزاد آزمایشگاهی به روش IVF در تهران؛ استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌ها برای نخستین بار در کشور و تولد نخستین حیوان شبیه‌سازی‌شده خاورمیانه (رویانا) فقط بخش کوچکی از دستاورد‌ها و خدمات آن است، نمونه‌ای از فعالیت‌های این نهاد علمی در مرز‌های دانش به شمار می‌رود.

در کنار پیشتازی فناوری شبیه‌سازی موجودات در پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی؛ راه اندازی اولین بانک سلول‌های بنیادی خصوصی کشور، راه‌اندازی شبکه مراکز درمانی ناباروری و در سال‌های اخیر پیشگیری و درمان سرطان‌های شایع زنان، زخم‌های دیابتی و تولید انواع زخم پوش‌ها، اولین کیت تشخیص کووید ۱۹، رصد و پایش سلامت ایرانیان و... گوشه‌ای از دستاورد‌های حوزه پزشکی و سلامت این نهاد است.

جهاددانشگاهی در حوزه فنی و مهندسی نیز حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. ساخت دکل‌های نفتی؛ موتور‌های درون‌چاهی؛ مته‌های حفاری؛ بازوی بارگیری نفت خام؛ پودر میکروبی تجزیه‌کننده آلودگی نفتی بخشی از دستاورد‌های این نهاد در حوزه نفت و انرژی است.

تکمیل دانش فنی و ساخت سیستم رانش یک دستگاه قطار ۷ واگنه مترو که سال گذشته رونمایی شد و برنامه ریزی برای طراحی و ساخت سیستم رانش قطار‌های پرسرعت در کنار تولید باطری شارژر قطار‌های بین‌شهری؛ رکتیفایر پست‌های تراکشن مترو و طراحی و ساخت سیستم الکترونیکی کنترل موتور و گیربکس اتوماتیک خودرو از اقدامات این نهاد در حوزه صنعت ریلی و خودرویی به شمار می‌رود.

فرستنده‌های رادیویی پرقدرت؛ UPS‌های پرقدرت صنعتی؛ فرستنده‌ی تلویزیونی دیجیتال؛ گذرگاه کنترل تردد؛ طراحی و ساخت نخستین نیروگاه هیبریدی کشور؛ تولید نخستین آنتن ۵G ایرانی؛ ساخت بزرگترین الکترو فیلتر خاورمیانه؛ سرامیک‌های نسوز موردنیاز صنایع؛ بازیابی فلزات گرانبها از پسماند‌های الکترونیکی؛ تهیه و تولید آلیاژ‌های فلزی و فلزات خالص و... از دیگر دستاورد فنی و مهندسی جهاددانشگاهی است.

جهاددانشگاهی با اصلاح نژاد دام تا پرورش ماهی در قفس و کسب فناوری تولید بذور هیبرید گام‌های مؤثری در تأمین امنیت غذایی کشور برداشته و در حوزه محیط‌زیست و تولید و فرآوری گیاهان دارویی و دارو‌های گیاهی در زمینه‌های درمان سوءهاضمه؛ کاهش‌دهنده وزن بدن؛ درمان التهابات کبدی؛ کنترل‌کننده آلزایمر و کاهش‌دهنده علائم ترک اعتیاد اقدامات ارزشمندی داشته است.

همچنین تولید واکسن‌های پرکاربرد در صنعت پرورش ماهی؛ تکثیر دام‌های مرغوب و حفظ حیوانات در حال انقراض و تهیه نمونه سلول‌های گونه‌های حیات‌وحش درخطر انقراض در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران از دیگر اقدامات این نهاد است که در این رابطه می‌توان به ذخیره نمونه یوزپلنگ آسیایی؛ خرس نادر مازندرانی؛ یوزپلنگ کوشکی و پیروز اشاره کرد.

این نهاد در حوزه فرهنگی هم سبقه طولانی و درخشانی دارد و از شروع فعالیت جهاددانشگاهی یکی از اهداف آن فرهنگی بود و اقدامات مؤثر این نهاد در این حوزه یک‌به‌یک به ثمر نشسته است. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) به‌عنوان اولین خبرگزاری غیردولتی با ساختاری ممتاز و بدیع در حوزه رسانه، خبرگزاری ایکنا نخستین و تنها خبرگزاری تخصصی قرآن کریم در جهان اسلام با انتشار محتوا به ۲۲ زبان؛ ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی با چاپ صد‌ها کتاب ارزشمند و مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران با نظرسنجی و سنجش افکار با ضرایب قابل‌اطمینان و دقیق، ازجمله مجموعه‌های فرهنگی جهاددانشگاهی هستند.

برگزاری مناظرات دانشجویی با موضوعات و مسائل روز اجتماعی، سیاسی و فرهنگی؛ اجرای اردو‌های ملی ایران مرز پرگهر باهدف آشنایی دانشجویان با پیشرفت‌های علمی و سرمایه‌های علمی کشور و برگزاری دوره شناخت واقعیت‌های آمریکا و نظام سلطه در راستای آمادگی فکری و مکتبی در قشر جوان به‌منظور مقابله با غربزدگی و انحرافات فرهنگی از دیگر اقدامات در این حوزه است.

جهاددانشگاهی با گسترده‌ترین و پیشرفته‌ترین شبکه آموزشی در سراسر کشور، نگاهی کاربردی به مهارت‌آموزی و نیز آموزش توانمندی‌های به‌دست‌آمده از کسب فناوری‌ها دارد. تدوین اولین دوره و کتاب آموزش زبان انگلیسی؛ دارا بودن بالغ‌بر ۱۶۰ مرکز آموزشی تخصصی کوتاه‌مدت در سطح کشور و بهره‌مندی ۵ میلیون نفر از آموزش‌ها از دیگر اقدامات این نهاد است.

ارائه آموزش عالی در دو دانشگاهی علم و فرهنگ و علم و هنر یزد، آموزش‌های تخصصی کوتاه‌مدت، آموزش عالی علمی کاربردی، آموزش کارکنان دولت، آموزش‌های مجازی و از راه دور و... ازجمله مواردی است که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.

دانش‌آموختگان به‌عنوان بخش عظیم سرمایه‌های انسانی کشور می‌توانند در امر توسعه مشاغل جدید و نوسازی بسیاری از مشاغل کهنه و کم‌بازده پیشگام باشند. جهاددانشگاهی با توجه به اهمیت این گروه خاص با تشکیل سازمان تجاری سازی فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان و دارا بودن ۳ پارک علم و فناوری البرز، کرمانشاه و پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، ۲۴ مراکز رشد، ۴۰ مرکز نوآوری و شتاب دهی (منش) یک مجتمع تحقیقاتی، ۲ برج فناوری و حمایت از بالغ‌بر ۵۰۰ شرکت دانش بنیان نقش ویژه‌ای در زیست‌بوم نوآوری کشور دارد.

دستاورد‌ها و طرح‌های جدید جهاددانشگاهی

در کنار موارد اشاره‌شده، این نهاد دستاورد‌ها و طرح‌های جدیدی را نیز به‌تازگی رونمایی کرده و یا در دست اجرا دارد که هرکدام می‌توانند گره‌ای از مشکلات کشور بگشایند.
طراحی و ساخت تراشه میکروسیالاتی جداسازی سلول‌های سرطانی گردشی در خون (CTC) که این توانایی را دارد سلول‌های توموری را از نمونه خون بیمار جدا و تعداد آن را به انکولوژیست گزارش کند.

تولید محصول کیمیاسل از سلول‌های استرومایی مزانشیمی کلونال که می‌توانند به درون بافت‌های آسیب دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آن‌ها از بین رفته است، پیوند زده شوند و جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده شده و به ترمیم و رفع نقص آن بافت بپردازند.

طراحی و ساخت واحد بازیافت اسیدکلریدریک به روش تبخیری برای اولین بار در کشور و طراحی و ساخت آنتن BTS شانزده باندی ۵G که مورد استقبال اپراتور‌های همراه در کشور قرارگرفته است ازجمله این دستاورد‌ها هستند که در سالگرد این نهاد رونمایی شدند.

افتتاح اولین واحد تولید کربن فعال از قیرطبیعی کشور؛ رونمایی از دو داروی گیاهی جدید برای بهبود کیفیت خواب و کمک به تنظیم سطح کلسترول؛ رونمایی از آخرین فناوری‌های «خون بندناف» در رویان؛ افتتاح نخستین مرکز توسعه و تولید قراردادی کشور؛ رونمایی از دو نوع جدید از مته‌های دندانه‌ای و یک نوع جدید از مته‌های الماسه از دیگر طرح‌های جدید این نهاد هستند.

همچنین با پیشنهاد جهاددانشگاهی به معاون اول رییس جمهور و با حمایت دولت اجرای سه کلان پروژه توسعه فناوری شکافت هیدرولیکی برای بهبود و افزایش برداشت از چاه‌های نفت و گاز کشور؛ ایجاد اولین شهر معدنی با توسعه فناوری غنی‌سازی ذخایر هماتیت کشور (شادنج) و طراحی و تاسیس پالایشگاه پلاسمای خون آغازشده است.

ساخت سامانه کمک تشخیصی بیماری سرطان پستان با استفاده از هوش مصنوعی؛ تولید شبه اندام‌های پانکراسی ترشح‌کننده انسولین؛ تولید پوست دولایه برای درمان زخم پای دیابتی؛ طراحی و ساخت سامانه کمک ناوبری بصری روشنایی باند فرودگاه؛ دستیابی به دانش فنی طراحی و ساخت یک رام قطار حومه‌ای هیبریدی (برق و باتری) ۳ واگنه؛ دستیابی به دانش فنی طراحی و ساخت یک رام قطار ۳ واگنه پرسرعت (HSR)؛ طراحی و ساخت دامپتراک الکتریکی ۱۳۶ تنی بومی؛ ساخت موتور تراکشن DC برای قطار‌های برون‌شهری؛ اجرای طرح به‌نژادی و تکثیر شتر؛ فرمولاسیون و تولید دارو‌های طبیعی جایگزین آنتی بیوتیک‌ها در صنعت طیور؛ فرمولاسیون و تولید آفت کش‌های گیاهی برای کنترل آفات گلخانه‌های سبزی و صیفی؛ کسب فناوری و تولید نیمه‌صنعتی پروبیوتیک‌های پرکاربرد؛ دستیابی به دانش فنی و تولید نیمه‌صنعتی چهار مکمل ورزشی پرمصرف؛ اجرای موج دوم پیمایش ملی خانواده؛ شناسایی موقعیت‌ها و مصادیق تعارض منافع؛ تهیه سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کشور و... طرح‌های جدید دیگری است که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.

مرکز «نخستی‌سانان» توسط پژوهشگاه رویان راه‌اندازی می‌شود

در میان این طرح پیگیری افتتاح مرکز «نخستی‌سانان» در پژوهشگاه رویان اهمیت بسیاری دارد که پیش‌بینی‌شده تا پایان سال جاری یا اوایل سال آینده راه اندازی شود.
این مرکز اولین قدم برای انجام تحقیقات بین‌رشته‌ای در درمان بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون است که عملیات ساخت آن در منطقه پردیس تهران تاکنون حدود ۷۰ درصد پیش رفته است.

نخستی‌سانان، نخستی‌ها یا پریمات‌ها (Primates) از رسته‌های پستانداران هستند که شامل انواع میمون‌ها می‌شوند. این رسته ازجمله گروه‌های بسیار متنوع و پرجمعیت در میان پستانداران به شمار می‌روند که تاکنون بیش از ۳۵۰ گونه از آن‌ها شناسایی شده‌اند.

به دلیل شباهت آناتومی بدن این حیوانات به انسان‌ها، می‌توان از آن‌ها در مطالعات پیش بالینی بیماری‌های مختلف مانند بیماری‌های مرتبط با علوم اعصاب، کلیه و بیماری‌های قلب استفاده کرد.

بسیاری از این بیماری‌ها را می‌توان با استفاده از سلول‌های بنیادی درمان کرد؛ بر همین اساس برای راه اندازی این مرکز و تقویت فعالیت‌های تحقیقاتی بین‌رشته‌ای سرمایه‌گذاری شد و امید آن می‌رود که با ساخت این مرکز زیرساخت‌های لازم برای انجام اقدامات بین‌رشته‌ای در مورد بیماری‌های مختلف مانند پارکینسون و برخی از بیماری‌هایی که با کاشت شیت‌هایی در ناحیه خاصی از مغز افراد بتوان مشکلات عصبی را کنترل کرد.