«احمد» برای جامعه امروز حرف دارد/ چالش‌های پرداختن به شهید کاظمی

امیرعباس ربیعی کارگردان فیلم سینمایی «احمد» که در بخش سودای سیمرغ چهل و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر حضور دارد، درباره دغدغه پرداختن به پرتره شهید احمد کاظمی و عمل قهرمانانه‌اش در زلزله بم، به خبرنگار مهر گفت: روی زندگی شهید کاظمی مطالعه می‌کردم. زندگی شهید کاظمی سراسر لحظات و موقعیت‌های دراماتیک دارد؛ مبارزات ایشان قبل از انقلاب و بعد در سوریه، فلسطین، لبنان، کردستان و بعد با شروع جنگ تحمیلی و دوران دفاع مقدس، پس از جنگ هم فعالیت‌های ایشان در قرارگاه حمزه و برقراری امنیت شهرهای مرزی غرب کشور، بعد ورود به نیروی هوایی و اقداماتی برای راه‌اندازی جریان تولید موشک در نیروی هوایی با همکاری شهید تهرانی‌مقدم و سپس حضور در نیروی زمینی و شهادت ایشان. این دوران پر از افتخار، لحظات دراماتیک، موقعیت‌های جذاب و اعمال قهرمانانه بود.

وی توضیح داد: در بین همه این پژوهش‌ها چیزی که به چشم من آمد فعالیت شهید کاظمی در زلزله بم بود که به لحاظ سینمایی وجه متمایزی از یک فرمانده جنگ را در دل یک ماجرای اجتماعی داشت و به لحاظ محتوایی نیز احساس کردم حرفی که با فیلم «احمد» و فعالیت قهرمانانه شهید کاظمی در دل زلزله بم می‌شود زد، حرف جذاب‌تر و به روزتری است. از این‌رو دست روی این سوژه گذاشتم و شروع به تحقیق روی حضوروی در زلزله بم کردم که منجر به ساخت فیلم «احمد» شد.

ربیعی درباره این که با چه چالش‌هایی برای ساخت فیلم «احمد» مواجه شد چون حساسیت‌های متعددی برای پرداختن به وجوه مختلف زندگی قهرمانان ملی به ویژه شهدا وجود دارد، یادآور شد: وقتی که می‌خواهیم از واقعیت در سینما بگوییم دچار چالش‌های شدیدی می‌شویم. واقعیت برای تبدیل‌شدن به یک فیلم سینمایی، نیاز به دست‌کاری‌های دراماتیک دارد و فرق‌اش با فیلم مستند همین است به‌خصوص وقتی فیلم راجع به پرتره یک انسان واقعی و قهرمان ملی هست. طبیعتاً حساسیت‌های زیاد از جانب خانواده، دوستان، نهادهای حاکمیتی و حتی مردم وجود دارد زیرا قهرمان‌شان را دوست دارند و با یک زاویه دید او را شناخته‌اند. اینکه بتوانیم روایت و زاویه‌ای را انتخاب کنیم که چالش کمتری داشته باشد و طیف‌های مختلف را از لحاظ حس و حالی راضی نگه دارد و جفایی به قهرمان نشود، کار سختی است.

کارگردان فیلم «احمد»، تاکید کرد: فیلمساز هم در قبال قهرمان مسؤولیت دارد. طی سال‌ها شاید یک فیلم از یک شخصیت و قهرمان ملی ساخته شود به همین خاطر برای فیلمساز مسؤولیت عرفی و مسؤولیت شرعی دارد که بتواند به درستی قهرمان ملی را روایت کند و حقی از او ضایع نشود. رسیدن به چنین نقطه‌ای نیاز به یک مراقبتی از سوی خود فیلمساز دارد. در مقام پژوهش باید ابعاد مختلف شخصیت را بشناسد و به لحاظ پرداخت به گونه‌ای عمل کند که مخاطب با قهرمان همزادپنداری و بر پرده سینما همه طیف‌های مخاطب را با خود همراه کند. سینما آینه درون فیلمساز است، فیلمساز باید به آن قهرمان باور داشته باشد و خود را به آن قهرمان نزدیک کند تا روایت‌اش روایتی از دل برآمده، از سر باور و صادقانه باشد. در سینما نمی‌توان ادا درآورد، سینما جادویی است که مشت انسان‌ها را باز می‌کند. اگر فیلمساز به سوژه اعتقاد و باور نداشته باشد طبیعتاً به دل مخاطب هم نمی‌نشیند.

کارگردان فیلم‌های «لباس شخصی» و «ضد» درباره زاویه نگاهی که در فیلم «احمد» مدنظر قرار داده با توجه به دغدغه سیاسی موجود در ۲ تجربه قبلی خود، یادآور شد: فیلم «احمد» در رابطه با حضور شهید کاظمی در ۲۴ ساعت اول زلزله بم است. طبیعتاً زندگی اجتماعی ما بی‌ربط به سیاست نیست. بخشی از هر اتفاقات که در هر پدیده‌ای در جامعه با آن سر و کار داریم، به شدت مرتبط با مسائل سیاسی است. معتقدم زندگی و مذهب بدون سیاست معنا ندارد. طبیعتاً این وجه سیاسی کار هم در فیلم «احمد» دیده می‌شود.

ربیعی درباره لوکیشن‌های استفاده شده برای بازسازی مقطع زمانی مدنظر از زلزله شهر بم، توضیح داد: یکی از چالش‌های اصلی ما برای تولید فیلم «احمد» انتخاب لوکیشن بود. بیش از ۹۰ درصد فیلم ما در فرودگاه شهر بم روایت می‌شود و پیدا کردن چنین لوکیشنی خیلی ما را به چالش انداخت. فرودگاه‌های مختلف در شهرهای مختلف را بررسی کردیم و در نهایت با همکاری نیروی هوافضای سپاه بخش اعظمی از کار را در پایگاه هوایی قدر در فرودگاه مهرآباد و بخش دیگر را با همکاری هوانیروز سپاه در فرودگاه فتح در کرج کار کردیم. بخشی را هم در فرودگاه شهر بم کار کردیم.

کارگردان فیلم «احمد» درباره این موضوع که چرا کمتر کارگردانی به دلایل مختلف به سراغ ساخت فیلم در ژانر حادثه‌ای می‌رود و کمتر فیلم‌هایی در این زمینه ساخته می‌شود، تصریح کرد: فیلم مرتبط با یک حادثه به ویژه اگر حادثه طبیعی باشد، برای فیلمساز خیلی ریسک دارد. درآوردن روابط انسانی در دل یک حادثه به دلیل اینکه خود حادثه عظمت دارد، خیلی کار دشواری است. به دلیل عظمت حادثه، کارگردانی فیلم کار ساده‌ای نیست و باید به نکات مختلف اعم از تولید، مردم، جلوه‌های ویژه و غیره توجه شود. فیلمساز باید ذهن خود را منجسم کند و فیلم را به نقطه‌ای برساند که هم آن عظمت به خوبی درک شود و هم لحظات دراماتیکی را خلق کند که برای مخاطب عظیم‌بودن اصل درام و همچنین کاراکترها، قابل درک و فهم باشد. علتی که خیلی از فیلمسازها به سراغ این مدل فیلم‌ها نمی‌روند به دلیل حجم مسؤولیتی است که بر دوش کارگردان است. اگر کارگردان نتواند از پس کار بر بیاید هم انرژی‌ها و سرمایه‌ها و هم آبروی حرفه‌ای خود را به باد می‌دهد. ضمن اینکه وقتی یک شخصیت واقعی و حادثه واقعی را که مردم با آن آشنایی دارند روایت می‌کنید، اگر نتوانید آن را باورپذیر نشان دهید شکست عظیمی خورده‌اید.

وی تاکید کرد: من احساس کردم در این زمانه ساخت فیلم «احمد» هم برای ما، هم برای جامعه لازم است، حرفی که می‌زند حرف امروز جامعه است. ضمن اینکه می‌خواستیم بعد از ۲۰ سال یادی از مردم بم داشته باشیم و نگذاریم خاطرات آن شهید بزرگوار و اتفاقی که در بم افتاد فراموش شود.