مشهد، ایستاده در غبار

به گزارش «تابناک» به نقل از ایرنا، در ۲ سال اخیر شهروندان کلانشهر مشهد از پیر و جوان، زن، مرد و کودک بار دیگر با ریزگردها و عوارض ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند و مهمان ناخوانده این روزهای ساکنان استان و به ویژه مرکزنشینان آن، بروز حساسیت‌های تنفسی، آلرژی، سوزش چشم و آبریزش بینی در کنار عطسه‌ و سرفه‌های پی در پی است.

ریزگردهایی که کانون های گرد و غبار خارجی و داخلی در آن نقش آفرینی دارند؛ کانون هایی که بر اثر گسترش پهنه های بیابانی، خشکسالی و از بین رفتن سطح سبز زمین هر روز و هر ثانیه در حال رشد و توسعه‌ است.

آلودگی هوا در کلانشهر مشهد امسال تا بدان جا پیش رفته است که شهروندان مشهدی سه روز را با هوای بسیار ناسالم و با شاخص بالاتر از ۳۰۰ آی.کیو آی تجربه کردند.

خطه خشک و نیمه خشک خراسان رضوی سالهاست که رنجور از کم آبی و پدیده خشکسالی است و فرسایش آبی و بادی خاک، موجب از دست رفتن سالانه چندین میلیون تن خاک حاصل‌خیز این استان می‌شود.

طبق آخرین بررسی‌های اعلام شده از سوی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، هم‌اکنون ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با گستره ای معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در خراسان رضوی وجود دارد که تا پیش از انجام این مطالعات گمان می رفت شمار آنها تنها ۱۶ کانون با گستره یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار باشد.

کانون های "قره قوم" در ترکمنستان و "هرات" در افغانستان به عنوان ۲ مقصر اصلی و سهامدار جدی در آلودگی گاه و بی‌گاه هوای خراسان رضوی و افزایش غلظت گرد و غبار در این استان شناخته می شوند که هنوز مدیریت و کنترل این کانونها نیز در مرحله تبیین ضرورت قرار دارد و روشن نیست برنامه ملی برای ورود و کنترل این کانونها در تعامل با کشورهای همسایه با چه کمیت و کیفیتی خواهد بود.

پیدایش کانون‌های عظیم فرسایش خاکی و توفان‌خیز در چند سال اخیر و وقوع پدیده گرد و غبار در خراسان رضوی هم اکنون به معضل جدی زیست‌محیطی این خطه بدل شده که زندگی مردم را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

وقوع توفان گرد و غبار در مناطق خشک سبب افزایش ذرات معلق نسبت به آستانه مجاز شده است که این موضوع آثاری منفی بر سلامت مردم را به همراه دارد و به گفته کارشناسان در برخی موارد گرد و غبار موجب انتقال باکتری‌ها، ویروس‌ها و حتی قارچ‌های بیماری‌زا می‌شود.

تجربه کیفیت متفاوت آلاینده‌های جوی در مشهد

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی که در دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی استان در مشهد حضور یافته بود با ارائه گزارشی از وضعیت کنونی این کلانشهر از حیث آلودگی هوا،‌ اظهار کرد: پدیده گرد و غبار به عنوان یک پدیده نوظهور و البته با فراوانی، به شدت استان و مشهد را درگیر کرده است.

مهدی اله‌پور بیان کرد: متاسفانه در حوزه آلودگی هوای مشهد اخبار متعددی منتشر می‌شود و اظهارنظرهای بعضا عجیب و غریب و بی پایه ای مبنی بر خواندن «مشهد» به عنوان آلوده‌ترین کلانشهر کشور مشاهده می‌شود در حالی که این موارد در خصوص وضعیت فعلی این کلانشهر به هیچ وجه صادق نیست.

وی با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست طبق ماده ۲ قانون هوای پاک، ناظر بر حسن اجرای این قانون است، بیان کرد: طبق آنچه مرکز پایش سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان مرجع رسمی اعلام کرده است از ابتدای امسال تا پایان دیماه تعداد روزهای پاک مشهد ۱۴ روز، روزهای دارای هوای قابل قبول ۲۰۸، روزهای ناسالم برای افراد حساس ۷۲، روزهای ناسالم برای تمامی افراد ۹ و روزهای بسیار ناسالم (خطرناک) سه روز بوده است.

مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه امسال مشهد در کیفیت آلاینده‌های جوی نسبت به پارسال تغییرات بسیار زیادی را تجربه کرده است، افزود: اغلب آلاینده‌های تنفس شده در کلانشهر مشهد در سال گذشته آلاینده‌های گازی بود اما امسال بر اساس گزارش ها کلیه آلاینده‌های مشهد را گرد و غبار تشکیل داده است.

وی با بیان اینکه امسال استان در مقایسه با پارسال به شدت درگیر پدیده گرد و غبار شده است، بیان کرد:همین امر موجب شد از ابتدای امسال ۲۰ جلسه ستاد اضطرار گرد و غبار در مشهد برگزار شود.

تغییر اقلیم و تهدید پایداری زیستی

اله پور با اشاره به نگرانی‌های موجود در زمینه آلودگی هوا گفت: تغییرات اقلیمی چالش بزرگ ما در پایداری زیستی استان است زیرا عدم وجود بارش مناسب و منطبق بر دوره بلندمدت استان، می‌تواند نگرانی‌های جدی به همراه داشته باشد.

مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی بیان کرد: در حالی که بیش از یک و نیم فصل از اصلی ترین فصول بارش در سال زراعی جاری می گذرد، متاسفانه بارش چندانی را در استان تجربه نکرده ایم و تغییرات اقلیمی با سرعت و شدت بالایی ما را درگیر خود کرده است.

وی گرد و غبار را بزرگترین چالش زیست محیطی در استان دانست و افزود: پیگیری های انجام شده و بیان اهمیت موضوع و خاص بودن شرایط در خراسان رضوی موجب شد تا امسال سه جلسه کارگروه تخصصی ملی گرد و غبار در تهران به صورت ویژه با بررسی وضعیت استان برگزار شود.

وی افزود: برای نخستین بار خراسان رضوی و شهرهای سرخس و خواف در فهرست مناطق درگیر گرد و غبار شناخته شدند و بدین ترتیب این شهرها می‌توانند از اعتبارات لازم برای مدیریت وضعیت موجود بهره‌مند شوند.

تحقق کامل مصوبات سفر رییس جمهوری در نیمه راه

وی با بیان اینکه از مهمترین مصوبات سفر ریاست جمهوری به خراسان رضوی خرید دستگاه‌های سنجش گرد و غبار برای ۶ شهرستان استان است، بیان کرد: در گام نخست اجرای این مصوبه سه ایستگاه سنجش گرد و غبار با تحقق مصوبه سفر رییس جمهور، برای نصب و فعال‌سازی به شهرستان‌های سرخس، خواف و نیشابور تحویل داده شد.

مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی بیان کرد: در مرحله بعد نیز تحقق این مصوبه در حال پیگیری و خرید سه ایستگاه دیگر برای شهرستان های سبزوار، گناباد و تربت جام هستیم.

وی افزود: به نوعی در نظر داریم شهرستان‌های کمربندی استان را به ایستگاه گرد و غبار مجهز کنیم و سپس این روند را در شهرهای شمالی محقق کنیم.

اله‌پور تاکید کرد: در برنامه است تا شمار ایستگاه‌های سنجش گرد و غبار شهرستان‌های استان را به ۱۰ ایستگاه برسانیم بنابراین به دنبال تامین و خرید چهار ایستگاه دیگر نیز هستیم.

وی با اشاره به حمایت انجام شده توسط قرارگاه تحول محیط زیست استان گفت: بدین ترتیب با تحقق این امر خراسان رضوی به عنوان دومین استان دارای بیشترین ایستگاه سنجش گرد و غبار پس از استان خوزستان در دولت سیزدهم معرفی می‌شود.

اقلیم بیابانی در ۴۸ درصد گستره خطه خورشید

فرسایش آبی و بادی خاک، موجب از دست رفتن سالانه چندین میلیون تن خاک خراسان رضوی می‌شود و این استان منطقه‌ای خشک و نیمه‌ خشک است زیرا ۷۵ درصد وسعت آن در اقلیم بیابانی یعنی خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد.

یک میلیون و ۶۵۱ هزار و ۵۱۱ هکتار از زمین های این استان در مناطق بیابانی، که شامل حدود ۳۰ درصد از گستره استان می شود، متاثر از کانون‌های فرسایش بادی است.

فراخی مراتع خراسان رضوی نیز ۶ میلیون و ۵۶۶ هزار و ۲۹ هکتار، معادل ۵۶ درصد از کل گستره استان است و پهنه جنگل‌های این استان نیز با محاسبه بیشه‌زارها، درختچه‌ها و جنگل‌های دست‌کاشت حدود یک میلیون هکتار، یعنی ۸،۵ درصد از کل وسعت استان را شامل می شود.

هم‌اینک ۵.۵ میلیون هکتار از مساحت خراسان رضوی، یعنی ۴۸ درصد گستره این استان را اقلیم بیابانی تشکیل می‌دهد.

کانون‌های زیر تاثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریزگرد و غبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریزگرد است، بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آنها به منظور جلوگیری از تولید غبار و گرد از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.

تاکنون برای مدیریت مناطق بحرانی خراسان رضوی در پهنه‌ای معادل ۵۹۲ هزار هکتار با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان زدایی انجام شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: از مجموع ۵.۵ میلیون هکتار گستره دارای اقلیم بیابانی در استان، ۱.۲ میلیون هکتار را کانونهای فرسایش بادی تشکیل می دهند که در قالب ۳۰ کانون در ۲۳ شهرستان استان پراکنش دارند.

محسن فنودی بیان کرد: بیابان به مناطقی اطلاق می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلی متر دارند و درصد پوشش گیاهی آنها کمتر از ۱۰ درصد است.

وی با اشاره به اینکه شمار کانون‌های گرد و غبار این استان در چهار سال گذشته رشد ۲ برابری را تجربه کرده است، گفت: طبق آخرین بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، هم اکنون ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در ۲۳ شهرستان خراسان رضوی وجود دارد.

بیابان به مناطقی اطلاق می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلی متر دارند و درصد پوشش گیاهی آنها کمتر از ۱۰ درصد است

مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی بیان کرد: این در حالی است که تا سال ۱۳۹۷ شمار کانون های گرد و غبار خراسان رضوی تنها ۱۵ کانون و مربوط به ۲۰ شهرستان و با گستره ۷۶۸ هزار هکتار بوده است.

مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی با اشاره به ضرورت مدیریت کانون های گرد و غبار خارجی که بر هوای استان تاثیر می‌گذارد، اظهار کرد: هم اینک کانون های قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان بر هوای استان تاثیر دارند که ضرورت مدیریت این کانونها به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران اعلام شده است.

فنودی افزود: پیگیری امور مربوط به کانون‌های گرد و غبار با منشاء خارجی به صورت متمرکز توسط استانداری و دبیرخانه کارگروه مقابله با گرد و غبار از طریق وزارت امور خارجه دنبال می‌شود.

گرد و غبار سرخس، معاون رییس جمهور را فراخواند

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با اشاره به فعالیت ۳۰ کانون گرد و غبار در استان، افزود: کانون سرخس به عنوان بحرانی‌ترین کانون گرد و غبار استان و سپس شهرستان خواف در رتبه دوم قرار دارد.

مهدی اله‌پور با بیان اینکه هر ۲ شهرستان در ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار کشور در وضعیت بحرانی شناخته شده اند، بیان کرد: سه‌شنبه گذشته با حضور شخص معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست جلسه ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار در شهرستان سرخس با هدف بررسی میدانی مساله و تعیین نقشه راه برای کنترل و مدیریت معضل برگزار شد.

وی ادامه داد: علاوه بر این طرح جامع مقابله با گرد و غبار در کمیته های استانی مطرح و در کارگروه امور زیربنایی خراسان رضوی تصویب شد و اکنون نیز در انتظار تصویب شورای برنامه ریزی استان برای ورود به مرحله اجرا هستیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: این اقدام در مدیریت گرد و غبار و الزام ۱۶ دستگاه مرتبط و متولی برای انجام فعالیت های کاهشی و کنترلی تاثیر فراوانی دارد.

اله پور افزود: کانون‌های داخلی گرد و غبار در این ۲ منطقه به ویژه در سرخس عمدتاً مراتع تخریب شده بر اثر چرای بی رویه دام و دیمزارها است که به دلیل کم بودن بارندگی در منطقه، فاقد پوشش گیاهی و مستعد تولید گرد و غبارند.

وی با بیان اینکه کانون‌ خارجی گرد و غبار تاثیرگذار بر منطقه سرخس، صحرای قره قوم ترکمنستان است، افزود: عمده کانونهای گرد و غبار با شدت کم و متوسط استان در شهرستان‌های سرخس، نیشابور، سبزوار، داورزن، بردسکن، خلیل آباد، کاشمر، مه ولات، تربت حیدریه، رشتخوار، بجستان، گناباد، خواف، تایباد و تربت جام پراکنده هستند.