رهبری غرب‌ستیز و پوپولیست یا محبوب و قربانی؛ ظهور، سقوط و صعود عمران خان در کشور ژنرال‌ها

وقتی هم که عمران خان پشت میله‌های زندان جا خوش کرد تا صدایش دیگر به طرفدارانش نرسد، حامیانش با استفاده از هوش مصنوعی و با شبیه‌سازی صدای او، سخنرانی‌های پرشوری را برایش تولید کردند.

بدین ترتیب، پیام آقای خان خطاب به میلیون‌ها نفر در سراسر پاکستان که از بحران اقتصادی کشور و ناکارآمدی سلسله‌های سیاسی ناامید شده بودند، طنین‌انداز شد: عمران خان به مردم اطمینان داد که او تنها کسی است که می‌تواند پاکستان رو به سقوط را به عظمت سابق خود بازگرداند.

موفقیت نامزدهای همسو با حزب حزب تحریک انصاف، حزب تحت رهبری آقای خان در انتخابات هفته گذشته با به دست آوردن کرسی‌های پرشمار به مثابه زلزله‌ای سنگین در عرصه سیاست پاکستان عمل کرد، جایی که نواز شریف خود را پیروز بلامنازع انتخابات می‌دانست و تنها یک احتمال کوچک را در نظر می‌گرفت که شاید برای تشکیل دولت به ائتلاف با حزب مردم به رهبری بلاول بوتو زرداری، پسر بی‌نظیر بوتو، نیاز پیدا کند. 

موفقیت عمران خان برای نخستین بار در تاریخ اخیر پاکستان، استراتژی سیاسی ارتش قدرتمند این کشور را که برای چندین دهه برای حفظ قدرت آن استفاده می‌شد، با چالش مواجه کرد. این در حالی است که ارتش پس از برکناری آقای خان در سال ۲۰۲۲ توسط پارلمان همواره با سرکوب حامیان آقای خان تلاش کرد تا نخست وزیر زندانی و محکوم را به حاشیه براند. 

• عمران خان از طریق ویدیویی که با هوش مصنوعی ساخته شده بود از زندان برای حامیانش پیام ارسال کرد
• نواز شریف با وعده تشکیل دولت ائتلافی مدعی پیروزی در انتخابات پاکستان شد

البته عملکرد آقای خان در دوران نخست وزیری چه از نظر محدود کردن آزاد بیان، افزایش آزادی عمل روحانیون تندرو و نیز کم‌توجهی به حقوق زنان و مطالبات اقتصادی مردم منتقدان کمی نداشت ولی موفقیت حزب او در انتخابات پارلمان نشان داد که چگونه لفاظی‌های پوپولیستی آقای خان و انبوه جوانان این کشور در حال بازنویسی سیاست در پاکستان هستند، کشوری با ۲۴۰ میلیون نفر جمعیت، مجهز به سلاح هسته‌ای که نیمی از دوران ۷۶ ساله شکل‌گیری‌اش را تحت سلطه حکومت نظامیان گذرانده است.

حتی زمانی که دولت‌های غیرنظامی اجازه به قدرت رسیدن پیدا کردند، آنها توسط تعدادی از سیاسیون وابسته به خاندان‌های پرنفوذ و باسابقه در عرصه سیاست همچون نواز شریف رهبری می‌شدند که موفق می‌شدند با حمایت ژنرال‌های ارتش به قدرت برسند. چنان که خاندان شریف تا کنون موفق شده تا این روند را چند بار تکرار کند و نواز شریف را سه بار به مقام نخست وزیری برساند و برادرش را هم یکبار.

• حجاب، الکل، کلوب‌های شبانه، نفت، پوشاک و روپیه؛ از پاکستان تنها همسایه هسته‌ای ایران چه می‌دانیم؟

مطابق نتایج اعلام شده، هر دو حزب تحریک انصاف به رهبری آقای خان و هم حزب مسلم لیگ‌ به رهبری نوازشریف شانس تشکیل یک دولت ائتلافی را دارند. اگر حزب آقای خان موفق شود که بسیاری از تحلیل‌گران آن را بعید می‌دانند، این نخستین بار در تاریخ پاکستان خواهد بود که یک دولت غیرنظامی توسط حزبی که با ارتش مخالف است و رهبر آن پشت میله‌های زندان ست، رهبری می‌شود.

آقای آدام واینستین، معاون مدیر برنامه خاورمیانه در موسسه کوئینسی، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن، معتقد است: «حزب خان ثابت کرد که یک حضور سیاسی تزلزل ناپذیر دارد که با بهره‌بردن از نارضایتی جوانان فراهم شده است. در واقع، حوادث پاکستان نشان داد که کتاب بازی قدیمی برای شکل دادن به سیاست این کشور منسوخ شده و رسانه‌های اجتماعی و بسیج جوانان به عامل اصلی تغییر بازی تبدیل شده‌اند.»

در حالی که آقای خان در ابتدا با کمک ارتش به شهرت سیاسی رسید، پس از برکناری‌اش، از اشتیاق جوانان برای تغییر در کشور برای تقویت پایگاه سیاسی خود مستقل از ژنرال‌ها بهره برد.

قهرمان سابق کریکت در ویدئوهای خود، ژنرال‌های کشور را که مسئول اصلی برکناری خود در سال ۲۰۲۲ می‌دانست، مدام سرزنش کرد. او توضیح داد که چگونه ارتش مانند یک «دولت پشت‌پرده» سیاست را از پشت صحنه اداره می‌کند و مدعی شد که ایالات متحده هم با آنها تبانی کرده است. 

زیغام خان، تحلیلگر سیاسی مستقر در اسلام آباد، بر این باور است که حرف‌های آقای خان باور سنتی را که همواره افرادی از خاندان‌های ثروتمند و پرنفوذِ وابسته به ارتش سیاست پاکستان را اداره خواهند کرد، متزلزل کرد و به جوانان برای انجام اصلاحات سیاسی امید داد.

به فیسبوک یورونیوز فارسی بپیوندید 

این روزها تعداد کمی از رای دهندگان نارضایتی خود از آخرین ماه‌های نخست وزیری آقای خان را به یاد می‌آورند، زمانی که محبوبیت او در پی غرب ستیزی و ایجاد بحران اقتصادی و صعود نرخ تورم کاهش یافته بود. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که اگر به او اجازه داده می‌شد که دوره نخست وزیری خود را کامل کند، حزب او احتمالا در انتخابات عمومی بعدی هیچ شانسی برای پیروزی نداشت.

اما حزب او در پی کسب نتیجه دور از انتظار در انتخابات هفته گذشته، ادعاهای گسترده‌ای را مبنی بر دستکاری ارتش در شمارش آرا مطرح کرده و کشمکش سیاسی تازه‌ای را در پاکستان رقم زده است.

حمد ازهر، رئیس حزب تحریک انصاف در استان پنجاب، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که ما اجازه نخواهیم داد که نتایج تلاش‌ها و مبارزات ما با طراحی‌های پلید ربوده شود.

در پی این تحریک‌ها، خیل حامیان عمران خان در سراسر پاکستان به خیابان‌ها آمده‌اند تا خشم خود را نسبت به آن چه که رخداد تقلب در انتخابات عنوان می‌کنند، اعتراض کنند، اعتراض‌هایی که ضربات باتوم پلیس و شلیک گاز اشک‌آور مواجه شده است.

بدین ترتیب، رویارویی سیاسی در پاکستانی که تاریخ آن مملو از کودتاهای نظامی و ناآرامی‌های توده ای است، بار دیگر به اوج رسیده است. 

اکثر تحلیلگران بر ای باورند که با وجود این که نتایج انتخابات که نشان می‌دهد چه تعداد از پاکستانی‌ها نظام سیاسی ورشکسته این کشور را رد می‌کنند، پاکستان هنوز در جهت ثبات بیشتر یا دموکراسی قوی‌تر حرکت نمی‌کند. آنها این سوال را مطرح می‌کنند: «حتی اگر توازن قوا به نفع احزاب سیاسی تغییر کند، آیا آنها در عمل واقعا دموکراتیک عمل خواهند کرد؟ یا که بر ایدئولوژی‌های فاشیستی خود بیشتر پافشاری خواهند کرد؟ آیا آنها افرادی را که به حزب آنها رای نداده‌اند حذف نخواهند کرد؟»