شب شگفتی‌های داوری

شب کلاری‌ها در زمستان همین سال
وقتی خبرنگار و نویسنده سینمایی روزنامه «جام‌جم» در مراسم قرعه‌کشی جدول نمایش فیلم‌های چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر، اسم فیلم «تابستان همان سال» را از گوی درآورد، فکر نمی‌کردیم این اثر به کارگردانی محمود کلاری و تهیه‌کنندگی علی اوجی، در شب اختتامیه این رویداد بیشترین جوایز را به خود اختصاص دهد و با شش جایزه اعم از سیمرغ و دیپلم افتخار در بخش‌های ملی و بین‌الملل به خانه برود اما تابستان همان سال که فضایی نوستالژیک دارد و کلاری آن را با نگاهی به خاطرات دوران کودکی خود نوشت و ساخت، موفق به چنین کاری شد و شب درخشانی برای کلاری و گروهش رقم زد. تصور موفقیت این فیلم در کسب جوایز پیش از آغاز جشنواره و حتی پس از نمایش آن در این رویداد کمی مشکل بود و بسیاری از مخاطبان و منتقدان دست بالا حساب ویژه‌ای روی فیلمبرداری فیلم باز کرده بودند اما وقتی فیلم در روز اعلام نامزدها با ۱۱ نامزدی در بخش‌های مختلف در رده دوم بیشترین نامزد‌های این دوره قرار گرفت، نشان داد که داوران علاقه ویژه‌ای به فیلم استاد کلاری دارند. همین علاقه و گرایش به کلاری در شب اختتامیه و تصمیم نهایی داوران هم حفظ ونتیجه پیشتازی تابستان همان سال دردریافت جایزه شد.یکی‌ازبهترین لحظات اختتامیه چهل‌و‌دومین جشنواره فیلم فجر، قاب پدر و پسری روی صحنه بود؛ آنجا که محمود کلاری برای رسیدن پسرش کوهیار کلاری به روی سن، سراپا اشتیاق و بی‌قراری بود. کلاری پدر موقع اهدای جایزه بهترین فیلمبرداری به پسرش گفت: «من پنج سیمرغ در خانه دارم و کوهیار هم از بچگی آنها را در خانه دیده است. باورتان نمی‌شود هیچ‌کدام از آنها به اندازه سیمرغ کوهیار من را خوشحال نکرد.» محمود کلاری برای فیلمبرداری فیلم‌های سرب، گبه، بوی کافور عطر یاس، خون بازی و جدایی نادر از سیمین، برنده سیمرغ شده است. گرچه فیلمبرداری تابستان همان سال، شاید شایسته‌ترین بخش این فیلم برای دریافت سیمرغ باشد اما فیلمبرداری علیرضا برازنده برای آسمان غرب که یکی از نامزدهای این بخش بود هم شایستگی دریافت سیمرغ را داشت. بماند که چرا داوران فیلمبرداری‌های خوب سامان لطفیان در تمساح خونی و آرمان فیاض در صبحانه با زرافه‌ها را حتی شایسته نامزدی در این بخش ندانستند.

بازگشت باشکوه انتظامی
یکی از قابل پیش‌بینی‌ترین سیمرغ‌های این دوره، دربخش موسیقی متن بودوازوقتی خبر بازگشت مجید انتظامی به سینما با ساخت موسیقی فیلم «مجنون» رسانه‌ای شد، خیلی از مخاطبان سیمرغ بهترین موسیقی چهل و دومین جشنواره فیلم فجر را کنار گذاشتند. با رویت استاد در مراسم اختتامیه هم این گمانه زنی قوت گرفت و درنهایت مجید انتظامی برای ساخت موسیقی فیلمی درباره شهیدان مهدی و مجید زین‌الدین و عملیات خیبر، پنجمین سیمرغش را به خانه برد. انتظامی پیشتر برای ساخت موسیقی‌های ماندگار فیلم‌های بایسیکل ران، روز واقعه، آژانس شیشه‌ای و دیوانه‌ای از قفس پرید، برنده سیمرغ شده بود.

حسرت سیمرغی
این هم از بازی‌های ناخوشایند تقدیر است که گاهی هرچه می‌زنی به در بسته می‌خورد. حکایت جواد عزتی، بازیگر خوب این سال‌های سینمای ایران است که بازی‌های خوبش در فیلم‌های ماجرای نیمروز، ماجرای نیمروز: رد خون و آتابای فقط نامزد دریافت جایزه در جشنواره فیلم فجر شد و سیمرغ این سه دوره به بازیگران دیگری رسید اما با نخستین حضورش به‌عنوان کارگردان، سیمرغ بلورین بهترین کارگردان اول در بخش نگاه نو را به دست آورد. عزتی که موقع اعلام نامش به عنوان برنده مشغول تناول شکلات بود، پس از دریافت سیمرغ گفت: ترجیح می‌دادم این جایزه را در سمت بازیگری بگیرم اما قسمت نشد. در چندسال پایانی زندگی پدرم خیلی تلاش کردم و بهترین بازی‌های زندگی‌ام را انجام دادم که این صحنه را ببیند اما نشد.  هرچند ارسطو خوش‌رزم، بازیگر صبح اعدام بعد از دریافت سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد، در حرکتی مرامی، جایزه خود را به روح پدر بزرگوار عزتی تقدیم کرد اما شاید داوران می‌توانستند سیمرغ بلورین این بخش را به خود عزتی برای بازی خوبش در تمساح خونی بدهند تا به ناکامی این بازیگر در جشنواره فجر پایان دهند. البته خیلی‌ها فکر می‌کردند باتوجه به جو رسانه‌ای شکل گرفته در جشنواره، سیمرغ این بخش به سعید پورصمیمی، بازیگر پرویز خان برسد اما داوران به دلایلی ـــ شاید عدم حضور این بازیگر در سالن و در مراسم اختتامیه ـــ به تجلیل لفظی از این بازیگر پیشکسوت اکتفا کردند و جایزه را به بازیگر نقش حاج اسماعیل رضایی در صبح اعدام دادند. اما شاید اگر بحث حقانیت و آن مقوله نوبتی بودن سیمرغ در جشنواره فجر را مدنظر قرار دهیم، جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد می‌توانست در دستان شهرام حقیقت دوست برای بازی خوبش در قلب رقه قرار بگیرد.  در این میان باید به نامزدی علی شادمان در این بخش هم اشاره کرد که اتفاقا جزو بازی‌های ویژه این بازیگر خوب و جوان نیست و بازی‌های خیلی بهتری هم از او سراغ داریم. 

درخشش آقای قاضی
بهزاد خلج ازجمله بازیگرانی است که در این چند سال اخیرگل کرد و به‌ویژه با بازی خوبش در سریال تلویزیونی آقای قاضی دیده شد. خلج در آثاری چون پوست شیر و حیثیت گمشده هم چشمه‌های دیگری از توانایی‌هایش را نشان داد.خلج امسال با دو نقش آفرینی خوب و متفاوت در جشنواره فیلم فجر حضور داشت ودرخشید، یکی درنقش شهید رضا حسن پوردرمجنون و دیگر نقش منفی فیلم تمساح خونی. بنابراین اگر بخواهیم روند رو به رشد یک بازیگر و حضور چشمگیر او در دونقش متفاوت را درنظر بگیریم، خلج درمیان نامزدهای بخش بهترین بازیگر نقش مکمل، شایسته‌ترین گزینه برای دریافت سیمرغ بلورین است. با این حال نمی‌توان غیبت عباس جمشیدی‌فر در نامزدی این بخش را نادیده گرفت وداوران باید پاسخگو باشندکه چرا بازی شیرین این بازیگر را در تمساح خونی ندیدند؟

پاسداشت زنان موثر
تکریم بانوان شاخص و موثر تاریخ ایران هم نمونه‌هایی دراختتامیه جشنواره فیلم داشت، ازاهدای دیپلم افتخار گوهرشاد(جایزه ویژه وزیر ارشاد)به انسیه شاه‌حسینی(نویسنده و کارگردان فیلم دست ناپیدا)که باحضور این فیلمساز روی صحنه ودرآغوش کشیدن و بوسیدن دختر سردار شهید قاسم سلیمانی همراه بود تا اهدای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن به مارال بنی‌آدم برای بازی در نقش پروین اعتصامی در فیلم پروین. این بازیگر پس از تقسیم خوشحالی دریافت جایزه‌اش با همسرش، علی سرابی(بازیگر خوب تئاتر) گفت: به عنوان کوچک‌ترین عضو این خانواده می‌خواهم چیزی بگویم. همیشه دختر امروز، مادر فردا است. ز مادر است میسر بزرگی پسران. این سیمرغ را به تمام زنان تاثیرگذار و مادران کشورم تقدیم می‌کنم. دراین زمینه باید به اهدای سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن به شبنم قربانی و اهدای دیپلم افتخار به ساره رشیدی در بخش بهترین بازیگر نقش اول زن هم اشاره کرد؛ اولی که در شمایل مادرانه و با فرزند خردسالش روی صحنه حاضر شده بود، درفیلم «مجنون» نقش همسر شهید مهدی زین الدین را بازی و با حضوری همدلی‌برانگیز، همسران شهدا را نمایندگی می‌کند ودومی هم درنخستین حضور جدی وسینمایی‌اش در «احمد» نماینده شایسته‌ای برای بانوان امدادگر و کادر درمان است. حتی نقش مادربزرگ که مهرو نونهالی در«تابستان همان سال» بازی می‌کند و به خاطر آن برنده دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش مکمل زن شد هم، قدرت و کاریزمایی دارد و بر اهمیت نقش زنان در خانواده تاکید می‌کند.  حضور این بازیگر (نقاش و گرافیست و خواهر رویا نونهالی) روی صحنه هنگام دریافت جایزه هم جالب بود، به‌ویژه لحظاتی که با مهدی فخیم‌زاده، همکار تقریبا همیشگی خواهرش هم‌صحبت شد.

همان همیشگی
معلوم نیست رویه و رسم نانوشته و کلیشه‌ای تقسیم جوایز وجلب رضایت بیشتر نامزدهاچه زمانی دست ازسر جشنواره فیلم فجر برمی‌دارد. در اختتامیه چهل و دومین جشنواره فیلم فجر هم این اتفاق افتاد و داوران محترم برای موفقیت صددرصدی یک فیلم و اهدای بیشتر جوایز به آن اثر به جمع‌بندی نرسیدند. آنها به‌جز نقره‌داغ بهشت تبهکاران و بی‌اعتنایی کم و بیش به مجنون با ۱۴نامزدی و اهدای تنها ۴ جایزه به این فیلم،رویه نه سیخ بسوزه نه کباب را پیش گرفتند،سیمرغ بهترین کارگردانی رابه یک فیلم دادند (بهروز افخمی برای صبح اعدام) و سیمرغ بهترین فیلم را به یک فیلم (مجنون به کارگردانی مهدی شامحمدی و تهیه‌کنندگی عباس نادران)و جایزه بهترین فیلمنامه را هم به یک فیلم دیگر (پرویزخان به نویسندگی و کارگردانی علی ثقفی). یعنی فیلمی که از نظر داوران بهترین فیلم جشنواره شناخته می‌شود، در فیلمنامه و کارگردانی می‌لنگد و بهترین نیست؟ پس چرا و بر چه مبنایی بهترین فیلم شده است؟ البته داوران عزیز این دوره با قرار دادن آسمان غرب به عنوان یکی از نامزدهای این بخش بی‌اعتنا به فیلمنامه و کارگردانی آن، نشان داده بودند که متر و معیارهای غریبی برای داوری دارند. در حرکت بامزه دیگری این داوران که به شکل عجیبی در بخش بهترین فیلمنامه، فقط سه فیلم را شایسته نامزدی دانستند و نه بیشتر، در اهدای جایزه این بخش هم حتی هیچ فیلمی را شایسته اهدای سیمرغ ندانستند و فقط به اعطای یک دیپلم افتخار بسنده کردند. درحالی‌که یکی از نقاط قوت پرویزخان اتفاقا همین فیلمنامه و روند روایت آن بود. با وجود برخی نکات مثبت همچون حضور پررنگ فیلم‌های پرتره به‌ویژه در زمینه سینمای استراتژیک و تنوع ژانری، چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر با مواردی چون بی‌اعتنایی محض به صبحانه با زرافه‌ها که حتی در یک رشته نامزد دریافت جایزه نشد، غیبت محسوس و بحث‌برانگیز فیلم‌های باغ کیانوش (پدیده جشنواره) و بی‌بدن در بخش سودای سیمرغ، نامزدی دو برادر در بخش بهترین طراحی صحنه؛ بهزاد جعفری‌طادی برای مجنون ــ که البته برای آسمان‌غرب هم شایستگی نامزدی در این بخش را داشت ــ و بهنام جعفری‌طادی برای قلب رقه، بی‌اعتنایی داوران به بهزاد آقابیگی، طراح لباس فیلم‌های مجنون و آسمان‌غرب و نیاز حمیدی برای طراحی لباس فیلم احمد که حتی آنها را شایسته نامزدی دراین بخش ندانستند، حضور سلمی مصری، بازیگر نقش اصلی فیلم «بازمانده» در ترکیب داوران مسابقه آسیا بخش جلوه‌گاه شرق و...هم به یاد آورده خواهد شد.

شب اعدام سوژه‌ها
یکی از پرتناقض‌ترین جایزه‌های فجر چهل‌و‌دوم، رسیدن سیمرغ بلورین کارگردانی به بهروز افخمی بود. فیلمی که حتی در جشنواره نظر هیات انتخاب را هم جلب نکرده بودبه یک‌باره درهشت رشته نامزد شد تا محمدرضا عباسیان یکی از اعضای هیأت انتخاب بگوید: «بزرگ‌ترین اشتباه هیأت انتخاب، انتخاب فیلم «صبح اعدام» است؛ این فیلم اصلا «فیلم» نیست. فیلم تجربی است و درنیامده، کانسپتش جذاب نیست، پر از دیالوگ است که ارتباطی به اصل موضوع ندارد. تصویری که از «طیب حاج‌رضایی» داریم هیچ نسبتی با «طیب حاج‌رضایی» فیلم ندارد.» حتی پس از این اظهارات افخمی در برنامه هفت از هیأت داوران خواست تا فیلمش را داوری نکنند اما به یک‌باره برای همین فیلم سیمرغ را با خود به خانه برد.  این در‌حالی است که صبح اعدام در برابر فیلم‌های پر‌هزینه و پربازیگری همچون احمد، مجنون و آسمان غرب؛ کارگردانش حرف خاصی برای گفتن نداشت و بیشتر یک فیلم مستندگونه است که نتوانسته حتی قصه خود را به‌خوبی روایت کند. این فیلم که حتی نظر منتقدان و اهالی رسانه را هم در جشنواره جلب نکرد به یک‌باره سیمرغ کارگردانی دریافت کرد تا حواشی داوری‌ها در جشنواره بیشتر شود.

شکارچیان سیمرغ

تابستان همان سال  
سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه به کامیاب امین‌عشایری، سیمرغ بلورین بهترین طراحی لباس به مهرنوش بیانی، سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری به‌کوهیار کلاری،‌جایزه ویژه هیات داوران بخش سینمای سعادت به محمود کلاری، دیپلم افتخار بهترین نقش مکمل زن به مهرو نونهالی، دیپلم افتخار بهترین فیلم بخش بین‌الادیان به محمود کلاری

مجنون  
سیمرغ بلورین بهترین فیلم به عباس نادران  تهیه‌کننده فیلم، سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن به مجید انتظامی، سیمرغ بلورین بهترین نقش مکمل مرد به‌بهزاد خلج، سیمرغ بلورین بهترین نقش مکمل زن به شبنم قربانی

احمد  
سیمرغ بهترین جلوه‌های ویژه بصری به محمد برادران، سیمرغ بلورین بهترین چهره‌پردازی به مرتضی کهزادی، سیمرغ بلورین گوهرشاد به حبیب والی‌نژاد تهیه‌کننده فیلم، دیپلم افتخار بهترین نقش اول زن به ساره رشیدی

پرویزخان  
سیمرغ بلورین بهترین تدوین به حسن حسن‌دوست، سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول به عطا پناهی تهیه‌کننده فیلم، دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه به علی ثقفی

آسمان‌غرب  
سیمرغ بهترین فیلم از نگاه ملی و جایزه شهید قاسم سلیمانی به حبیب والی‌نژاد تهیه‌کننده فیلم، سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری به بهمن اردلان، سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی بخش جلوه‌گاه شرق به محمد عسگری

صبح اعدام  
سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی به بهروز افخمی، سیمرغ بلورین بهترین نقش اصلی مرد به ارسطو خوش‌رزم

قلب رقه  
سیمرغ بلورین بهترین صدابرداری به امیر عاشق‌حسینی، سیمرغ بلورین بخش مقاومت (فلسطین روح و دم) به‌ خیرا... تقیانی‌پور

دست ناپیدا  
سیمرغ بلورین بهترین جلوه‌های ویژه میدانی به حمید رسولیان، دیپلم افتخار گوهرشاد (جایزه ویژه وزیر ارشاد) به انسیه شاه‌حسینی

باغ کیانوش  
سیمرغ بلورین بهترین دستاورد هنری به رضا کشاورز، کارگردان، جایزه آرمان (از سوی شهرداری تهران)

پروین  
سیمرغ بلورین بهترین نقش اول زن به مارال بنی‌آدم

تمساح خونی  
سیمرغ بلورین بهترین کارگردان فیلم اول بخش نگاه نو 

شور عاشقی  
سیمرغ بلورین بهترین فیلم بین‌المذاهب به داریوش یاری، تهیه‌کننده و کارگردان

آپاراتچی  
سیمرغ بلورین جایزه ویژه هیات داوران به قربانعلی طاهرفر، کارگردان

ببعی قهرمان  
دیپلم افتخار بهترین پویانمایی به محمدمهدی مشکوری

پرواز ۱۷۵  
دیپلم افتخار بخش مقاومت (فلسطین روح و دم) به‌محمدحسین حقیقت

ظاهر  
سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه جلوه‌گاه شرق به نسیم باستانی