یکی از زیارتگاه‌های تصوف که محل عبادت مذهب‌های مختلف هند است اخیرا به خاطر صحبت‌های یکی از رهبران سیاسی مهم که گفت می‌خواهد آن را برای استفاده تنها هندوها «آزاد» کند به سرخط خبرها تبدیل شد. شریلان مولان، خبرنگار بی‌بی‌سی، برای یافتن ریشه جنجال‌ها به این محل رفت.

صعود سختی است، چرا که ۱۵۰۰ پله سنگی مومنان را از مقصدشان جدا کرده است: زیارتگاه درویشی که به مسند ایمان، افسانه و اختلافات تاریخی تبدیل شده است.

گفته می‌شود که درگاه حاجی ملنگ، نشسته بر تپه‌ای در حومه مومبای در ایالت غربی ماهاراشترا، مقبره یک مبلغ مذهبی عرب است که بیش از ۷۰۰ سال پیش به هند رفت. مانند بسیاری از دیگر مقبره‌های تصوف در هند، این درگاه نیز نماد ادغام و رواداری محسوب می‌شود، هر چند که در کانون یک اختلاف مذهبی قرار گرفته است.

هنگام بازدید، هم هندوها و هم مسلمانان داشتند گل و چادر، تکه‌ای پارچه که در رسوم تصوف نشان احترام است، اهدا می‌کردند. عقیده دارند که هر آرزویی که با «قلبی پاک» درخواست شود برآورده می‌شود.

هیات مدیره این مقبره بازتابی از این حس همزیستی محترمانه است - دو نفر از اعضای آن مسلمان اند، و متولیان موروثی آن هم به یکی از خاندان‌های برهمن هندو تعلق دارند.

اما اکنات سینده، وزیر ارشد ماهاراشترا، در اوایل ماه جاری در یک تجمع سیاسی ادعایی قدیمی را زنده کرد و باعث جنجال شد. او مدعی شد که این بنا که از قدیم یک درگاه قلمداد شده است در واقع معبدی است متعلق به هندوها، و متعهد شد که آن را «آزاد» کند.

آقای سینده به درخواست بی‌بی‌سی برای مصاحبه پاسخی نداد.

همزمان با طرح این ادعا، مشاجره‌هایی شکل گرفته است مبنی بر این که تعدادی از مساجد برجسته و بناهایی که مسلمانان در هند ساخته‌اند بعد از تخریب معابد هندو در چند قرن پیش بنا شده‌اند.

آناند دیگه، مرشد سیاسی آقای سینده، در دهه ۱۹۸۰ آغازگر کارزاری بود برای «پس گرفتن» درگاه حاجی ملنگ برای هندوها. گفته می‌شود که او در سال ۱۹۹۶ ۲۰ هزار کارگر عضو حزب شیو سنا را به داخل این درگاه برده بود تا مناسک مذهبی هندو را به جا بیاورند.

هندوهای افراطی که از این بنا با نام ملنگاد یاد می‌کنند از آن زمان در روزهایی که ماه کامل است برای اجرای مراسم مذهبی به این مقبره می‌روند، حرکتی که بعضا به برخورد با زائران مسلمان و مردم محلی منجر می‌شود.

اما ناظران سیاسی عقیده دارند که موضع آقای سینده بیشتر از این که مذهبی باشد تبلیغاتی است. کارزار چند دهه پیش مرشدش جذابیت او را بین رای‌دهندگان هندو در ایالت ماهاراشترا بالا برده بود.

پراشانت دیکسیت، خبرنگار سابق، می‌گوید «آقای سینده دارد تلاش می‌کند که خود را 'ناجی هندو' ماهاراشترا معرفی کند.»

ماهاراشترا، ثروتمندترین ایالت هند، قرار است در سال جاری انتخابات مجلس ایالتی را برگزار کند. آقای دیکسیت می‌گوید که ترکیب سیاسی متمایز این ایالت به این معنی است که آقای سینده باید از حمایت اکثریت هندو اطمینان خاطر داشته باشد.

انتخابات در این ایالت معمولا رقابتی چهارجانبه میان حزب ناسیونالیست شیو سنا، حزب بهاراتیا جاناتا (بی‌جی‌پی)، حزب میانه‌رو کنگره ناسیونالیست (ان‌سی‌پی) و حزب کنگره است که هر کدام پایگاه رای خود را دارند.

اما آقای سینده با مشکل دیگری هم طرف است - او و حامیانش در سال ۲۰۲۲ از حزب سابق خود یعنی شیو سنا انشعاب کردند.

حرکتی که باعث سقوط دولت سه‌حزبی وقت شد - ائتلافی بعید میان شیو سنا، کنگره و ان‌سی‌پی - و با ایجاد ائتلافی جدید با بی‌جی‌پی دولتی تازه را مستقر کرد.

آقای دیکسیت می‌گوید «قانون‌گذاران شاید حزب خود را عوض کنند، اما بعید است که بتوانند هسته رای خود را قانع کنند که به حزب دیگری بگرایند. امید آقای سینده این است که با طرح مساله درگاه با احساسات پایگاه رای حزب شیو سنا بازی کند و بلوک رای هندو را به نفع خود مصادره کند.»

واکنش مذهبی‌های هندویی که با بی‌بی‌سی صحبت کردند به گفته‌های آقای سینده متفاوت بود.

برای نمونه، کوشال میسل معتقد است که آقای سینده دارد چیزی را به زبان می‌آورد که از مدت‌ها پیش در ذهنش است - این عقیده که مقبره در اصل به یکی از قدیسان هندو تعلق داشت و بعدها در جریان تهاجم به هند به دست مسلمانان افتاد.

راجندرا گایکواد نظر مشابهی دارد اما می‌گوید که احساس خوبی نسبت به بحث‌های جاری ندارد. به گفته او «اتفاقاتی که الان دارد در هند می‌افتد خیلی بد است» و بر این باور انگشت می‌گذارد که به نظرش «همه خداها یکی اند».

آبیجیت ناگاره، کسی که هر ماه به این زیارتگاه می‌رود، می‌گوید برایش مهم نیست که این بنا به کدام دین تعلق دارد - دوست دارد به آنجا برود چون در آن احساس آرامش می‌کند.

ناصر خان، یکی از اعضای هیات مدیره این مقبره، به بی‌بی‌سی گفت که این جنجال باعث کاهش تعداد زائرانی شده است که از آن بازدید می‌کنند. او گفت «مردم با خانواده اینجا می‌آیند و نمی‌خواهند یک سری خلاف‌کار مزاحمشان شوند.»

اما این جنجال دارد به کسب‌وکارهای محلی هم آسیب می‌زند.

بنایی که بر نوک تپه تقریبا ۱۰۰۰ متری نشسته است تنها نیست. دامنه تپه پر است از خانه‌ها، مغازه‌ها و رستوران‌هایی که در گذر زمان در دل سنگ کنده شده‌اند.

آقای خان می‌گوید که حدود ۴ هزار نفر، هم مسلمان و هم هندو، آنجا زندگی می‌کنند. درآمد محلی‌ها وابسته به گردشگری است، اما شرایط سختی است.

محلی‌ها به بی‌بی‌سی گفتند که تهیه مایحتاج اساسی مانند آب آشامیدنی کار راحتی نیست، مخصوصا در ماه‌های طاقت‌فرسای تابستان.

ایوب شیخ، عضو شورای روستا، می‌گوید «آب باید جیره‌بندی شود. به هر خانواده تنها ۱۰ لیتر آب در روز می‌رسد.»

این محل در عین حال نه بیمارستان درستی دارد، نه مدرسه و نه آمبولانس.

شیخ، راننده ۲۲ ساله موتور سه‌چرخی که نمی‌خواست نام کاملش را بیاوریم، به ما گفت «کسی که تحصیل کرده باشد علاقه‌ای به ماندن در اینجا ندارد - هیچ کاری برایش نیست. هدف سیاستمدارها از این بازی‌ها جمع کردن رای است. خواست واقعی مردم برای هیچ کس مهم نیست.»

این نظر بین بسیاری از محلی‌ها بازتاب دارد.

آقای شیخ می‌گوید «هندوها و مسلمانان قرن‌ها بدون مشکل کنار همدیگر روی این تپه زندگی کرده‌اند. جشن‌ها را با هم برگزار می‌کنیم و در زمان سختی به کمک همدیگر می‌آییم. هیچ کس دیگری از ما حمایت نمی‌کند - چرا باید با همدیگر بجنگیم؟»

یکی از زیارتگاه‌های تصوف که محل عبادت مذهب‌های مختلف هند است اخیرا به خاطر صحبت‌های یکی از رهبران سیاسی مهم که گفت می‌خواهد آن را برای استفاده تنها هندوها «آزاد» کند به سرخط خبرها تبدیل شد. شریلان مولان، خبرنگار بی‌بی‌سی، برای یافتن ریشه جنجال‌ها به این محل رفت.

صعود سختی است، چرا که ۱۵۰۰ پله سنگی مومنان را از مقصدشان جدا کرده است: زیارتگاه درویشی که به مسند ایمان، افسانه و اختلافات تاریخی تبدیل شده است.

گفته می‌شود که درگاه حاجی ملنگ، نشسته بر تپه‌ای در حومه مومبای در ایالت غربی ماهاراشترا، مقبره یک مبلغ مذهبی عرب است که بیش از ۷۰۰ سال پیش به هند رفت. مانند بسیاری از دیگر مقبره‌های تصوف در هند، این درگاه نیز نماد ادغام و رواداری محسوب می‌شود، هر چند که در کانون یک اختلاف مذهبی قرار گرفته است.

هنگام بازدید، هم هندوها و هم مسلمانان داشتند گل و چادر، تکه‌ای پارچه که در رسوم تصوف نشان احترام است، اهدا می‌کردند. عقیده دارند که هر آرزویی که با «قلبی پاک» درخواست شود برآورده می‌شود.

هیات مدیره این مقبره بازتابی از این حس همزیستی محترمانه است - دو نفر از اعضای آن مسلمان اند، و متولیان موروثی آن هم به یکی از خاندان‌های برهمن هندو تعلق دارند.

اما اکنات سینده، وزیر ارشد ماهاراشترا، در اوایل ماه جاری در یک تجمع سیاسی ادعایی قدیمی را زنده کرد و باعث جنجال شد. او مدعی شد که این بنا که از قدیم یک درگاه قلمداد شده است در واقع معبدی است متعلق به هندوها، و متعهد شد که آن را «آزاد» کند.

آقای سینده به درخواست بی‌بی‌سی برای مصاحبه پاسخی نداد.

همزمان با طرح این ادعا، مشاجره‌هایی شکل گرفته است مبنی بر این که تعدادی از مساجد برجسته و بناهایی که مسلمانان در هند ساخته‌اند بعد از تخریب معابد هندو در چند قرن پیش بنا شده‌اند.

آناند دیگه، مرشد سیاسی آقای سینده، در دهه ۱۹۸۰ آغازگر کارزاری بود برای «پس گرفتن» درگاه حاجی ملنگ برای هندوها. گفته می‌شود که او در سال ۱۹۹۶ ۲۰ هزار کارگر عضو حزب شیو سنا را به داخل این درگاه برده بود تا مناسک مذهبی هندو را به جا بیاورند.

هندوهای افراطی که از این بنا با نام ملنگاد یاد می‌کنند از آن زمان در روزهایی که ماه کامل است برای اجرای مراسم مذهبی به این مقبره می‌روند، حرکتی که بعضا به برخورد با زائران مسلمان و مردم محلی منجر می‌شود.

اما ناظران سیاسی عقیده دارند که موضع آقای سینده بیشتر از این که مذهبی باشد تبلیغاتی است. کارزار چند دهه پیش مرشدش جذابیت او را بین رای‌دهندگان هندو در ایالت ماهاراشترا بالا برده بود.

پراشانت دیکسیت، خبرنگار سابق، می‌گوید «آقای سینده دارد تلاش می‌کند که خود را 'ناجی هندو' ماهاراشترا معرفی کند.»

ماهاراشترا، ثروتمندترین ایالت هند، قرار است در سال جاری انتخابات مجلس ایالتی را برگزار کند. آقای دیکسیت می‌گوید که ترکیب سیاسی متمایز این ایالت به این معنی است که آقای سینده باید از حمایت اکثریت هندو اطمینان خاطر داشته باشد.

انتخابات در این ایالت معمولا رقابتی چهارجانبه میان حزب ناسیونالیست شیو سنا، حزب بهاراتیا جاناتا (بی‌جی‌پی)، حزب میانه‌رو کنگره ناسیونالیست (ان‌سی‌پی) و حزب کنگره است که هر کدام پایگاه رای خود را دارند.

اما آقای سینده با مشکل دیگری هم طرف است - او و حامیانش در سال ۲۰۲۲ از حزب سابق خود یعنی شیو سنا انشعاب کردند.

حرکتی که باعث سقوط دولت سه‌حزبی وقت شد - ائتلافی بعید میان شیو سنا، کنگره و ان‌سی‌پی - و با ایجاد ائتلافی جدید با بی‌جی‌پی دولتی تازه را مستقر کرد.

آقای دیکسیت می‌گوید «قانون‌گذاران شاید حزب خود را عوض کنند، اما بعید است که بتوانند هسته رای خود را قانع کنند که به حزب دیگری بگرایند. امید آقای سینده این است که با طرح مساله درگاه با احساسات پایگاه رای حزب شیو سنا بازی کند و بلوک رای هندو را به نفع خود مصادره کند.»

واکنش مذهبی‌های هندویی که با بی‌بی‌سی صحبت کردند به گفته‌های آقای سینده متفاوت بود.

برای نمونه، کوشال میسل معتقد است که آقای سینده دارد چیزی را به زبان می‌آورد که از مدت‌ها پیش در ذهنش است - این عقیده که مقبره در اصل به یکی از قدیسان هندو تعلق داشت و بعدها در جریان تهاجم به هند به دست مسلمانان افتاد.

راجندرا گایکواد نظر مشابهی دارد اما می‌گوید که احساس خوبی نسبت به بحث‌های جاری ندارد. به گفته او «اتفاقاتی که الان دارد در هند می‌افتد خیلی بد است» و بر این باور انگشت می‌گذارد که به نظرش «همه خداها یکی اند».

آبیجیت ناگاره، کسی که هر ماه به این زیارتگاه می‌رود، می‌گوید برایش مهم نیست که این بنا به کدام دین تعلق دارد - دوست دارد به آنجا برود چون در آن احساس آرامش می‌کند.

ناصر خان، یکی از اعضای هیات مدیره این مقبره، به بی‌بی‌سی گفت که این جنجال باعث کاهش تعداد زائرانی شده است که از آن بازدید می‌کنند. او گفت «مردم با خانواده اینجا می‌آیند و نمی‌خواهند یک سری خلاف‌کار مزاحمشان شوند.»

اما این جنجال دارد به کسب‌وکارهای محلی هم آسیب می‌زند.

بنایی که بر نوک تپه تقریبا ۱۰۰۰ متری نشسته است تنها نیست. دامنه تپه پر است از خانه‌ها، مغازه‌ها و رستوران‌هایی که در گذر زمان در دل سنگ کنده شده‌اند.

آقای خان می‌گوید که حدود ۴ هزار نفر، هم مسلمان و هم هندو، آنجا زندگی می‌کنند. درآمد محلی‌ها وابسته به گردشگری است، اما شرایط سختی است.

محلی‌ها به بی‌بی‌سی گفتند که تهیه مایحتاج اساسی مانند آب آشامیدنی کار راحتی نیست، مخصوصا در ماه‌های طاقت‌فرسای تابستان.

ایوب شیخ، عضو شورای روستا، می‌گوید «آب باید جیره‌بندی شود. به هر خانواده تنها ۱۰ لیتر آب در روز می‌رسد.»

این محل در عین حال نه بیمارستان درستی دارد، نه مدرسه و نه آمبولانس.

شیخ، راننده ۲۲ ساله موتور سه‌چرخی که نمی‌خواست نام کاملش را بیاوریم، به ما گفت «کسی که تحصیل کرده باشد علاقه‌ای به ماندن در اینجا ندارد - هیچ کاری برایش نیست. هدف سیاستمدارها از این بازی‌ها جمع کردن رای است. خواست واقعی مردم برای هیچ کس مهم نیست.»

این نظر بین بسیاری از محلی‌ها بازتاب دارد.

آقای شیخ می‌گوید «هندوها و مسلمانان قرن‌ها بدون مشکل کنار همدیگر روی این تپه زندگی کرده‌اند. جشن‌ها را با هم برگزار می‌کنیم و در زمان سختی به کمک همدیگر می‌آییم. هیچ کس دیگری از ما حمایت نمی‌کند - چرا باید با همدیگر بجنگیم؟»