سپهر سیاسی پاکستان در فضای پساانتخابات؛ تنش‌ها پایان خواهد یافت؟

‌خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: دوازدهمین انتخابات عمومی سراسری در پاکستان طی ۷۶ سالی که از تأسیس آن می‌گذرد، پنجشنبه (۱۹ بهمن) برگزار شد. رقابت در این انتخابات بر سر تصاحب ۲۷۱ کرسی شورای ملی و ۵۹۰ کرسی مجالس ایالتی بود.

بر اساس اعلام کمیسیون انتخابات این کشور از مجموع ۲۷۱ کرسی شورای ملی، تعداد ۱۰۱ کرسی به کاندیداهای مستقل اختصاص یافته که گرایش ۹۳ نفر از آنان به حزب «تحریک انصاف» عمران‌خان است. در این میان ۷۵ کرسی به حزب «مسلم لیگ» شاخه نواز شریف نخست وزیر اسبق این کشور، تعداد ۵۴ کرسی به حزب «مردم» اختصاص یافت و «جنبش مهاجر قومی» پاکستان ۱۷ کرسی و دیگر احزاب بین ۱ تا ۴ کرسی را تصاحب کردند.

لازم به ذکر است که از جمعیت ۲۴۱ میلیون نفری پاکستان حدود ۱۲۸ میلیون نفر واجد شرایط رای‌دهی بودند و میزان مشارکت در این انتخابات ۴۸ درصد بود.

پاکستان در باتلاق بحران سیاسی

از سال ۲۰۱۸ که عمران خان به قدرت رسید تا سال ۲۰۲۱ که پارلمان از او روی برتافت و افرادی چون «شهباز شریف» و «انوار الحق کاکر» به ترتیب به این سمت دست یافتند، دو فصل کاملاً متفاوت در روابط عمران خان و ارتش پاکستان رقم خورد.

عمران خان ابتدا با حمایت ضمنی ارتش پاکستان به نخست وزیری رسید اما خان بعدها با مقام‌های ارتش پاکستان اختلاف پیدا کرد. عمران خان و حامیان وی بر این باورند که ارتش برای حذف وی از قدرت دست به هر کاری زده تا جایی که بیش از ۱۰۰ پرونده علیه او ثبت شده‌است؛ از اتهام‌ها فساد گرفته تا تروریسم و حتی توهین به مقدسات.

از نگاه آنها، بازداشت عمران خان تلاشی با انگیزه سیاسی برای اطمینان از عدم کاندیداتوری مجدد بود. وی در سال ۲۰۲۱ بعد از آنکه برکنار شد، اعلام کرد که «قمر باجوا جاوید» فرمانده وقت ارتش این کشور با شهباز شریف نخست‌وزیر بعدی پاکستان و متحدانش همدست شد و وی را از نخست وزیری کنار زد.

اوج تنش‌های داخلی پاکستان از میانه اردیبهشت ماه امسال شروع شد که نیروهای اداره مبارزه با فساد، عمران خان نخست وزیر سابق این کشور را بازداشت کردند. بلافاصله پس از این اتفاق شمار زیادی از هواداران عمران خان با تجمع در خیابان‌ها، به برخی مراکز دولتی و نظامی در شهرهای مختلف حمله کردند.

هواداران خشمگین عمران‌خان منازل برخی افسران ارتش را تخریب کردند و یک هواپیمای ارتش نیز در جریان ناآرامی‌ها به آتش کشیده‌شد. با وجود این، دیوان عالی پاکستان بازداشت عمران خان را غیرقانونی اعلام کرد و آزادی فوری وی را خواستار شد؛ موضوعی که تا کنون محقق نشده‌است.

چرا عمران خان همچنان گزینه محبوب است؟

نتیجه انتخابات آشکارا نشان از محبوبیت فزاینده عمران خان داشت؛ محبوبیتی که ساختار نسبی قدرت را در پاکستان دچار مشکل کرده‌است. از این رو به نظر می‌رسد بیش از اینکه جنبه فساد مالی و کفایت نداشتن عمران خان در امور کشور در میان باشد، نوعی اختلاف سیاسی در پشت پرده ماجرا است‌.

البته دستگیری نخست وزیرها و اتهام‌های وارده به آنها در پاکستان موضوع تازه‌ای نیست و به رویه‌ای متداول تبدیل شده‌است. از سال ۱۹۷۷ میلادی تاکنون بیش از هفت نخست وزیر در پاکستان به دلیل فساد مالی دستگیر شده‌اند و با آنها برخورد شده‌است.

درباره دستگیری عمران خان دو نکته وجود دارد؛ یکی نحوه دستگیری توأم با تحقیر وی است که احساسات و عواطف طرفدارانش را جریحه‌دار کرد و دیگری، ادعای طرفداران عمران خان نسبت به این موضوع است که دستگیری و برخورد با وی را بیشتر دارای جنبه سیاسی می‌دانند و معتقدند اتهام وارده به عمران خان یعنی فساد مالی، نادرست است.

«ضدیت با غرب» یکی از دلایل محبوبیت عمران خان است چرا که دولت اسلام آباد از نگاه عمران خان و حامیانش دست‌نشانده آمریکا و غرب به شمار می‌رود.

«اقتصاد نابسامان» دومین مؤلفه برای محبوبیت عمران خان محسوب می‌شود. پاکستان در حال حاضر با مشکلات بی شماری دست و پنجه نرم می‌کند که اقتصاد شکننده آن مهم‌ترین نگرانی است. افزایش بیکاری، تورم فزاینده، قطع برق و گاز و نیز مسائل بهداشتی از جمله چالش‌های این روزهای پاکستان است و دولت آتی باید آنها را مهار کند. پاکستان از سال ۱۹۵۸ تا کنون ۲۳ بار از صندوق بین‌المللی پول وام گرفته‌است.

سال گذشته میلادی، «مرتضی حسین» تحلیلگر سیاسی پاکستانی در مورد «سلسله بلایایی» که این کشور را به یک بحران تمام عیار کشانده، مقاله‌ای نوشت و در بخشی از این مقاله تاکید کرد با وجود موفقیت‌های اقتصادی متعدد در آسیا، پاکستان فقیر، آشفته و بی‌ثبات باقی مانده‌است و وی مدیریت سیاسی ضعیف را عامل این موضوع دانست.

بنابراین در شرایطی که پاکستان بدترین روزهای اقتصادی و دشوارترین شرایط سیاسی خود را می‌گذراند، بخش قابل توجهی از مردم این کشور تصور می‌کنند که اگر حزب عمران خان بر سر کار بیاید تا حدی از مشکل‌های اقتصادی آنها کاسته می‌شود. بنابراین نتیجه انتخابات چند روز پیش، ثابت کرد که عمران خان و حزب تحریک انصاف از یک پایگاه حمایتی واقعی برخوردارند.

سپهر سیاسی پاکستان در فضای پساانتخابات

افزون بر مشکل‌های اقتصادی، بی‌ثباتی سیاسی نیز چندین دهه بر این کشور سایه افکنده‌است به طوری که در طول ۷۶ سال گذشته هیچ نخست وزیر منتخبی موفق به تمام کردن دوره پنج ساله قانونی خود نشده‌است.

در این برهه برای خروج از بی‌ثباتی سیاسی، «دولت ائتلافی» در دستور کار دو طرف قرار گرفته‌است. بنابراین در هیاهوی پساانتخابات پاکستان همچنان که حزب عمران خان در تکاپوی تعیین دولت و نمایش قدرت علیرغم زندانی بودن خود و بسیاری از هم حزبی‌ها است، دیگر احزاب سنتی یعنی مسلم لیگ نواز و حزب مردم رایزنی برای تشکیل دولت ائتلافی آغاز کرده‌اند.

در مقابل، حزب شیعیان پاکستان تحت عنوان «مجلس وحدت مسلمین» به رهبری علامه «ناصر عباس جعفری» با حمایت از مواضع عمران خان در خصوص انتخابات پاکستان، اعلام کرد که حزب وی بی‌قید و شرط آماده همکاری و کمک به حزب خان در تمامی شرایط از جمله تشکیل دولت است.

بنابراین طرح مشارکت حزب مجلس وحدت مسلمین به عنوان حزب پیشرو شیعیان پاکستان در کنار حزب عمران خان برای تعیین سرنوشت دولت آینده این کشور با بازتاب چشمگیری در پاکستان همراه شده است.

در مجموع اگرچه تشکیل دولت ائتلافی بهترین سازوکار برای برون‌رفت پاکستان از این بحران عمیق سیاسی داخلی است اما با توجه به مسائلی از قبیل اختلاف‌های فرسوده و دامنه‌دار، زندانی بودن عمران خان، پیروزی احزاب حامی وی در انتخابات و احتمال بالای تشکیل دولت از سوی آنها، قرار داشتن قدرت در دست ارتشی که مخالف سرسخت عمران‌خان است، سپهر سیاسی پاکستان تیره و غبارآلود به نظر می‌رسد.