جاوید رحمان در گفتگوی اختصاصی با صدای آمریکا: با سفر به ایران در صورت اعمال محدودیت مخالفم

جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر ایران، در گفتگویی اختصاصی با بخش فارسی صدای آمریکا درباره مأموریت خود و تاثیر آن گفت این مأموریتی مستقل است و رابطه مستقیمی با دفتر کمیساریای حقوق بشر سازمان ملل ندارد و از همین رو بیان دیدگاهش در مورد عملکرد این دفتر دشوار است.

مطالب زیر بخش‌هایی از اظهارات جاوید رحمان است که به صدای آمریکا گفت:

از تیر ۱۳۹۷ که در این مقام قرار گرفتم، برای احترام به قطعنامه‌ای که مأموریت من را تعیین کرده است، به مقامات جمهوری اسلامی گفتم بسیار حساس و مهم است که من مرتب بتوانم از این کشور بازدید کنم و از بازدانشگاه‌ها دیدن کنم و با فعالان حقوق بشر و قربانیان و اقلیت‌های قومی و مذهبی دیدار داشته باشم و این تمرکز اصلی من بوده است.

انتظار داشتم زمانی که مقامات جمهوری اسلامی در سال ۱۴۰۱ به همکار من اجازه دادند که تحت تأثیر تحریم‌های یک‌جانبه تحقیق کند، به من هم باید به عنوان یک کارشناس مستقل اجازه داده می‌شد.

من فکر می‌کنم مقامات خیلی هم خوشحال می‌شوند بازدیدی با فرش قرمز داشته باشم و نشان دهند که همه چیز عالی است، اما من مایلم دسترسی نامحدود و بلامانعی به ایران داشته باشم و مکان‌های مورد نگرانی‌ام را ببینم و ملاقات‌هایی را که می‌خواهم داشته باشم و هیچ اقدام تلافی‌جویانه‌ای نیز در مورد دسترسی من علیه جوامع و افراد صورت نگیرد، چون گزارش‌هایی در این مورد به من رسیده است.

حوادث شهریور ۱۴۰۱ به بعد واقعا ناراحت‌کننده بود. من بسیار در این مورد فعال بودم و مسائل مورد نگرانی حقوق بشری را مطرح کردم و در گزارشم ماهیت کشتارها، از جمله کشته شدن مهسا ژینا امینی، و فقدان تحقیقات مستقل و بی‌طرف در این مورد، و نیز کشته شدن ۵۰۰ نفر از جمله بیش از ۷۰ کودک را در گزارشم ارائه کردم.

ما بلافاصله پس از مرگ مهسا در بازداشت پلیس، مراتب نگرانی خود را ابراز کردیم و خواستار ایجاد تحقیقات فوری و مستقل در مورد آن شدیم و کارزارهایی ایجاد کردیم برای این که بازرسان مستقل بتوانند به ایران بروند و با همه افراد مورد آزار قرار گرفته، از جمله خانواده مهسا، روزنامه‌نگاران زندانی، مدافعان حقوق بشر و وکلا، دیدار داشته باشند و می‌خواستیم تحقیقات مستقلی انجام بدهیم که جنش سراسری زن زندگی آزادی ایجاد شد. ولی مقامات به جای شنیدن نگرانی جامعه بین‌المللی، دست به اقدامات وحشیانه افراطی زدند، از جمله استفاده غیرقانونی از نیروی مرگبار زنان و دختران را به صورت ویژه هدف خشونت قرار دادند.

من شواهد و مدارکی دارم که خشونت‌هایی از جمله خشونت‌های جنسی و تجاوز جنسی علیه زنان و مردان توسط نیروهای امنیتی حکومت صورت گرفته است. همچنین خشونت سیستمی علیه اقلیت‌های قومی رخ داده است، از جمله «جمعه سیاه» که هیچ تحقیقی در مورد آن انجام نشده است.

ما شاهد سرکوب بلوچ‌ها و کردها و دیگر اقلیت‌ها در ایران هستیم.

حکومت باید به اعضای خانواده مهسا اجازه می‌داد‌ تا سوگواری کرده و آیین‌های خود را برگزار کنند، ولی از همان آغاز، سرکوب را شروع کردند و حق صدها کرد را نقض کردند و شرایط نظامی را در مناطق کرد‌نشین به وجود آوردند. این سرکوب و بی‌رحمی، ماهیتی ‌بی‌سابقه داشت و ما چندین دهه شاهد چنین چیزی نبودیم.

ما برای تشکیل هیأت حقیقت‌یاب، کارزاری ایجاد کردیم و سپس قطعنامه‌ای تعیین شد و این هیأت اوایل سال ۲۰۲۳ آغاز به کار کرد و من با آنها در ارتباط بوده‌ام و بر اساس روحیه قطعنامه‌ها با یکدیگر همکاری می‌کنیم و همرسانی اطلاعات داریم. اما مأموریت من مستقل از آنها است و آنها ساز‌و‌کار خودشان را دارند و باید منتظر ماند تا ماه آینده تشکیل جلسه دهند.

من با مجازات اعدام در هر شرایطی مخالفم و اعدام ۸۳۴ نفر در سال ۲۰۲۳ در ایران، «تکان‌دهنده» است.‌‌

یکی از موارد اصلی نگرانی این است که مقامات متوجه شوند هزینه اعدام‌ها چیست. سال گذشته، مقامات جمهوری اسلامی احساس کردند جسورتر از قبل شده‌اند شاید چون گمان می‌کردند توجه جهان دست‌کم در ماه‌های آخر سال ۲۰۲۳، به دلیل تحولات خاورمیانه کمتر به ایران متمرکز است و این «فاجعه بزرگی» است.

اگر پیش‌نویس تازه قانون حجاب را ببینید متوجه می‌شوید مقامات جمهوری اسلامی مصمم‌تر‌ شده‌اند و سرکوبگر‌تر شده‌اند و این تنها راهی است که برای واکنش به انتقادهای بین‌المللی می‌دانند و هزینه سیاسی کمتری برایشان داشته است، و می‌بینند که پیامدهای جدی به همراه نداشته و برای همین دست به جرایم بسیار جدی می‌زنند.

تقریبا پنجاه درصد از اعدام‌شده‌ها مرتبط با مواد مخدر بوده است و این پرسش پیش می‌آید که چرا باوجود تغییر قانون در سال ۱۳۹۶، چطور ناگهان موارد اعدام مربوط به مواد مخدر بالا رفت؟ و اکثر افراد اعدام‌شده از استان‌های اقلیت‌های قومی بوده‌اند. به نظر من رخ دادن یک بازی محاسباتی توسط جمهوری اسلامی باعث نگرانی عمده‌است. حق سلب حیات به صورت مستبدانه یکی از نگرانی‌های عمده من است.

افزایش ۴ برابری اعدام طی شش سال، تکان‌دهنده و غیرقابل قبول است و این یکی از نگرانی‌های اصلی من است. اعدام‌ها برای «جدی‌ترین جنایت» مطابق با قوانین بین‌المللی صورت نگرفته است. تداوم اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر یا کودک‌مجرمان مایه نگرانی است. ایران همچنین یکی از بزرگترین اعدام‌کننده‌های زنان است و این موضوع حقیقتا نگران‌کننده است و من این را «آپارتاید جنسیتی» نامیدم.

ما همینطور شاهد اعدام معترضان بوده‌ایم و حکومت در پی مجازات تمامی افرادی بود که برای اعتراض به خیابان آمده بودند.

نقض حق برخورداری از محاکمه منصفانه از دیگر مواردی مورد نگرانی من است. رژیم تحمل تلاش‌های مدافعان حقوق بشر، روزنامه‌نگاران و وکلا را ندارد و آنها را وادار به اعتراف می‌کند و از این اعترافات برای مجازات آنها استفاده می‌کند.

رژیم جمهوری اسلامی و مقامات آن حتی قوانین خود را درباره منع شکنجه نقض می‌کنند. آنها به صورت نهادینه شکنجه را پذیرفته‌اند و با شکنجه از متهمان اعتراف می‌گیرند. سلب دسترسی به وکیل هم یکی دیگر از مواردی است که حکومت ایران حتی قوانین خود را نقض می‌کند.

ادامه فعالیت دادگاه‌های انقلاب هم پذیرفته نیست، چون بیشتر اعدام‌ها و اکثر مجازات‌ها برای مخالفان رژیم ایران از طریق همین دادگاه‌های انقلاب اسلامی صادر می‌شود. ما پادمان‌هایی در سطح جهانی داریم که همه آنها در دادگاه‌های انقلاب نقض می‌شوند.

نقض حقوق زنان و دختران در ایران هم فاجعه‌بار است.

با وجود همه آنچه که شرح دادم، کشتن مهسا امینی، کشتن صدها معترض، بازداشت هزاران مخالف، شکنجه و تجاوز، و اعمال خشونت علیه اقلیت‌های قومی و مذهبی، که من آنها را جنایت علیه بشریت طبقه‌بندی کرده‌ام، اما هنور مسائل حل نشده و مقام‌های حکومت ایران سرکوبگرتر شده‌اند. آنها بعد از اعتراضات گسترده ۱۴۰۱ و سرکوب خشن آن، کودکی مثل آرمیتا گراوند را کشتند و هیچ توضیحی درباره آن ندادند.

زنان در ایران هیچ استقلالی ندارند و بنیادی‌ترین حق آنها از طریق قانون حجاب اجباری نقض شده است.

من توصیه کرده‌ام که مقامات ایران تعهدات بین‌المللی خود را رعایت کنند، اما به هیچ هشداری توجه نکرده‌اند.

مورد نگرانی دیگر من وضعیت اقلیت‌هاست. وضعیت اقلیت‌های قومی و مذهبی در ایران به خصوص بهائیان فاجعه‌بار است.

وضعیت حقوق بشر در ایران در سال‌های دهه ۶۰ فاجعه بوده است. اعدام هزاران نفر آن هم فراقانونی و بدون محاکمه و حکومت هیچ پاسخی در این زمینه نداده است و حتی عاملان اعدام‌های آن سال‌ها از جمله سال ۶۷ اکنون در مناسب بالای حکومتی قرار گرفته‌اند، مثل ابراهیم رئیسی.

بررسی روند قضایی در جمهوری اسلامی در ۴۵ سال گذشته نشان‌دهنده عدم پاسخگویی و نهادینه شدن جنایت در ایران بوده است.

باعث تاسف است که مسمومیت‌های دانش آموزان در سال گذشته هم بی‌جواب و عقوبت باقی‌مانده است.
من الان دارم روی گزارشی کار میکنم و نگرانی‌های عمده خودم رو مطرح می‌کنم چون رنج خانواده‌های مقتولان دهه تا افرادی که در این اعدام‌ها دست داشته‌اند را پاسخگو کنیم.

برای خانواده‌های قربانیان و حتی نجات یافتگان مهم است که این زخم التیام پیدا کند.

مهم است که جامعه مدنی و مدافعان حقوق بشر هم در داخل هم در خارج از ایران به من کمک کنند چون جمهوری اسلامی هیچ تعاملی با من ندارد من به این فعالان نیاز دارم تا موارد نقض حقوق بشر را به نهادهای بین‌المللی گزارش کنم.

من مرتب در حال آگاه سازی جهان از موارد نقض حقوق بشر در ایران هستم.

ضروری و حیاتی است که مرتکبان و ناقضان حقوق بشر، پاسخگو شوند. مقامات جمهوری اسلامی تاکنون از چنگال عدالت فرار کرده‌اند. لذا ما در تلاشیم تا یک ساز و کار پاسخگویی بین‌المللی ایجاد شود و این فرار طولانی از عدالت پایان یابد.

من از همه نهادها و کشورها و اعضای سازمان ملل می‌خواهم تا حقوق بشر را در اولویت قرار دهند و آن را در جایگاه اساسی و نقش محوری خود قرار دهند.

از سال ۹۷ که من مامور شده‌ام به من اجازه دسترسی به ایران داده نشده است. مقام‌های جمهوری اسلامی اجازه ورود به ایران را به من نمی‌دهند، چون می‌ترسند که من جنایات آنها را افشا کنم. هم من، هم افراد پیش از من، از سال ۱۳۹۰ اجازه ورود به ایران را نداشته‌اند.

من دیدارهای رسمی و غیررسمی با مقامات ایرانی داشته‌ام و هر وقت خواسته‌ام گزارشی را آماده کنم، اول گزارش را به آنها داده‌ام. تعامل‌هایی بوده، اما ما بطور واضح از آنها انتقاد کرده‌ایم و خواهید دید که تغییر در سیاست جمهوری اسلامی رخ خواهد داد، از جمله در اعدام‌ها، و من فکر می‌کنم ماموریت من دستاوردهای زیادی داشته است.

کار من دشوار است چون هیچ ساز و کاری برای مجبور کردن مقامات جمهوری اسلامی بر پاسخگویی ندارم.

امیدارم در شش سال ماموریتم، در این جایگاه، توانسته باشم مفید باشم.