کشف ماتیک ۳۶۰۰ساله در ایران؛ باستان‌شناس ایتالیایی به صدای آمریکا: شبیه رژ‌لب‌های مدرن است

باستان‌شناسان نتایج تحقیقات خود از محتویات یک ویال کوچک سنگی پیدا شده میان آثار غارت شده باستانی در منطقه جیرفت کرمان را منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد داخل آن یک فرآورده آرایشی قرمز تیره-احتمالاً رنگ لب- بوده است.

این ویال از یک قبرستان باستانی پیدا شده است که ۲۳ سال پیش، پس از طغیان رودخانه‌ای ظاهر شد.

ماسیمو ویدالی، از دانشگاه «پادوا» ایتالیا و نویسنده این مقاله‌ که در «ساینتیفیک ریپورتس» منتشر شده است به صدای آمریکا گفت لوازم آرایشی که مورد بررسی قرار داده بودند در‌ موزه ملی جیرفت کرمان نگهداری می‌شدند.

او‌ توضیح داد که در گذشته، در چندین پروژه مشترک ایتالیایی و ایرانی که هم در پروژه‌های‌ میدانی شرکت داشتند و هم روی مجموعه موزه‌ها کار می‌کردند، مشارکت داشت و یکی از این پروژه‌ها با محوریت آثاری از تمدن جیرفت بود که با حفاری‌های غیرقانونی به غارت برده شده بودند.

این ویال باریک حاوی رنگ لب، ۳ هزار و ۶۰۰ سال قدمت دارد.

شکل باریک و ضخامت ویال نشان می دهد که می‌شد آن را به راحتی با آینه مسی-برنزی نگه داشت و دست دیگر را برای برس یا هر آنچه برای مالیدن رنگ روی لب استفاده می‌شد آزاد گذاشت.

ویال ساخته شده از کلریت-شیست حاوی رنگ لب

محققان پودر باقیمانده در آن را آنالیز کردند تا ترکیبات شیمیایی آن را پیدا کنند.

آنها با استفاده از تکنیک‌های تحلیلی پیشرفته شامل پراش اشعه ایکس، طیف‌سنجی پراکندگی انرژی و کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا و طیف‌سنجی جرمی، به اجزای شیمیایی این ماده قرمز رنگ را شناسایی کردند.

ماسیمو ویدالی می‌گوید ترکیب آن شباهت زیادی به مواد تشکیل‌دهنده رژ لب‌های امروزی داشت.

این رژ لب مواد مختلفی داشت و حتی از ذره‌های کوارتز احتمالا برای براق کردن آن استفاده شده بود.

ویدالی گفت: «برای بخش ارگانیک، ما شواهدی از وجود روغن و موم داریم، دقیقاً مانند رژ لب‌های مدرن، و احتمالاً گیاهان معطر را هم آسیاب کرده و در مخلوط گنجانده‌اند. برای قسمت غیر آلی، رنگ قرمز تیره و عمیق به دلیل ترکیبات آهن و منگنز است و درصد کمی هم از کانی‌های فلز سرب مانند گالن و آنگلزیت است.»

ترکیب معدنی مواد آرایشی. نمایش‌داده شده با رنگهای کاذب

این رنگ لب باستانی ایران متعلق به عصر برنز، بین سال‌های ۱۶۰۰ تا ۲۰۰۰ قبل از میلاد ساخته شده و قدیمی ترین رژ لب قرمزی است که تاکنون پیدا شده است.

عباس علیزاده، باستان‌شناس از دانشگاه شیکاگو به صدای آمریکا گفت که از زمان پارینه سنگی زبرین، مردم از رنگدانه‌ها برای تزئین بدن خود استفاده می‌کردند که امروز هم این کار به صورت خالکوبی یا تتو انجام می‌شود. او می‌گوید این موضوع که رنگ‌ها در واقع ماتیک بوده‌اند اندکی‌ فرای تصور است ولی مردم در سراسر دنیا از رنگ برای تزئین بدن استفاده می‌کردند و این موضوع مختص ایران نیست.

ماسیمو ویدالی می‌گوید: «ما هنوز اطلاعات کمی از فلات ایران در دوران پارینه سنگی داریم، اما انتظار دارم که در آینده شواهدی از نقاشی بدن در آنجا پیدا شود. غنای کانه‌های فلزی ایران به نظر من این امر را بسیار محتمل می‌کند.»

هزاران قبر از تمدن جیرفت در اثر حفاری‌های غیرقانونی ویران شدند و شناسایی قطعی ویژگی‌های زیبایی در طبقات اجتماعی یا گروه‌های سنی مختلف را غیرممکن کرده است.

تأکید بر رنگ زدن لب‌ها به نوعی می‌تواند موقعیت اجتماعی افراد را نیز در آن دوره تصویر کند.

در جوامع اولیه شهری با سلسله مراتب اجتماعی، رسم دفن ظروف آرایشی همراه با فرد فوت شده نشان دهنده اهمیت ارائه تصویر یا شخصیت اجتماعی خاصی از آن فرد حتی پس از مرگ بود.

ماسیمو ویدالی در این مورد و اینکه آیا رنگ لب فقط توسط زنان استفاده می‌شد یا مردان نیز استفاده می‌کردند گفت: «این سوال خیلی مهم اما بسیار دشواری است چون بسیاری از محتواهای آرایشی مورد تجزیه و تحلیل ما از حفاری‌های قدیمی است؛ زمانی که باستان‌شناسان اهمیت زیادی به بقایای انسان نمی‌دادند، یا از گورستان‌های غارت شده به دست آمده‌اند. بنابراین دشوار است که برخی از انواع مواد آرایشی را با جنسیت خاصی مرتبط بدانیم ولی مطمئن هستم که کاوش‌های جدید به زودی به این پرسش‌ها پاسخ خواهند داد. نسل جدیدی از باستان‌شناسان جوان در ایران وجود دارند که هم‌اکنون به همان اندازه پرشور هستند.»

ماسیمو ویدالی بارها به ایران سفر کرده و می‌گوید عمیقا آنجا را دوست دار‌د و هر سفر آکادمیک به ایران به همان اندازه که از نظر علمی مفید بود، لذت بخش نیز بود.

او گفت به عنوان یک باستان‌شناس معتقد است به طور کلی، مجموعه‌های موزه‌های ایران و مکان‌های باستان‌شناسی «به خوبی» نگهداری و محافظت می‌شوند و ایرانیان به خوبی به ارزش عظیم تاریخی و فرهنگی میراث خود واقف هستند.

در سال‌های پس از انقلاب اسلامی در ایران، علاوه بر سرقت‌های متعدد آثار ارزشمند تاریخی بیش از سه هزار اثر باستانی نیز به دلیل آنچه مقامات دلیلش را کمبود موزه عنوان کرده‌اند در انبار هستند و به گفته برخی از کارشناسان بدون عدم پروتکل‌های بین‌المللی ایمنی نگهداری می‌شوند.