دو سناریو رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۳/ اقتصاد ایران وارد فاز منفی رشد اقتصادی شده است؟

مریم فکری: آمارهای اعلامی رییس سازمان برنامه و بودجه کشور نشان می‌دهد رشد اقتصادی کشور در سه ماه سوم سال۱۴۰۲ به ۵.۱ درصد رسیده است. این آمار نشانگر کاهش تدریجی نرخ رشد اقتصادی در مقایسه با ۶ ماه اول سال است.

نرخ رشد اقتصادی سه ماهه اول سال توسط مرکز آمار ایران ۷.۹ درصد و نرخ رشد اقتصادی سه ماهه دوم سال نیز ۷.۱ درصد اعلام شد. به نظر می‌رسد اثر افزایش صادرات نفتی که در اوایل امسال با گشایش‌های دیپلماتیک رخ داده بود، به تدریج تخلیه شده و روند رشد اقتصادی به‌صورت نسبی کاهشی شده است.

کارشناسان اعتقاد دارند که ما روی بخش نفت نمی‌توانیم اتکا کنیم و تقریبا دیگر از سال آینده یا اثرات بخش نفت در رشد اقتصادی در حالت خوشبینانه وجود نخواهد داشت و یا در حالت بدبینانه، اگر تحریم‌های نفتی تشدید شود، حتی اثر آن در رشد اقتصادی منفی خواهد بود.

اقتصاد ایران وارد فاز منفی رشد اقتصادی شده است؟

وحید شقاقی، اقتصاددان در گفت‌وگو با خبرگزاری خبرآنلاین در پاسخ به این پرسش که آیا وارد فاز منفی رشد اقتصادی شده‌ایم، می‌گوید: رشد اقتصادی که ما الان دو سال است تجربه می‌کنیم، دلایل خاصی دارد و فقط اتکا به عدد کفایت نمی‌کند. ما باید یک تحلیل عمیقی از وضعیت رشد اقتصادی داشته باشیم.

وی می‌افزاید: اقتصاد ایران در طول دهه گذشته به دلیل تحریم‌ها و دیگر مشکلاتی که در اقتصاد ایران وجود داشت، رشد اقتصادی حدود یک درصد را تجربه کرد و به شدت منقبض شده است.

این اقتصاددان عنوان می‌کند: مساله دوم، کرونا بود که از سال ۹۸ در کشور ظهور پیدا کرد و پیامدهای آن این بود که بسیاری از کسب‌وکارها و بخش خدمات کشور کاملا از کار افتاد؛ مثل خدمات گردشگری، حمل‌ونقل و هتلداری و ...

شقاقی ادامه می‌دهد: مساله سوم، تحریم‌های بخش نفت بود که بخش نفت کاملا در طول سال ۹۷ تا سال ۱۴۰۰ منقبض شده بود و ارزش افزوده بخش نفت به شدت کاهش پیدا کرد.

چرا نرخ رشد تکان خورد؟

شقاقی در ادامه می‌گوید: این در شرایطی است که وقتی وارد دهه اخیر شدیم، یعنی از سال ۱۴۰۰ به بعد، کرونا تا حدودی جمع شد و عملا اقتصاد ایران و اقتصاد جهان وارد دوران پساکرونا شد. به این ترتیب، بسیاری از کسب‌وکارها دوباره توانستند به اقتصاد برگردند؛ هم در ایران و هم در کرونا این اتفاق افتاد که محرک رشد اقتصادی بود.

این اقتصاددان می‌افزاید: عامل دوم این بود که عملا با آمدن بایدن و شروع جنگ اوکراین و روسیه و استراتژی دموکرات‌ها، عمدتا سراغ نهاد چین و همچنین مدیریت جنگ اوکراین و روسیه. همچنین قیمت انرژی هم وقتی بالا رفت، تا حدودی دولت آمریکا تلاش کرد که در حوزه انرژی، معافیت‌هایی را بدهد. حتی دیدیم که با ونزوئلا توافق کردند و اجازه دادند که صادرات نفت‌شان تا ۶۰۰ هزار بشکه بتوانند ادامه دهند.

شقاقی عنوان می‌کند: در حوزه ایران هم ما شاهد بودیم که صادرات نفت دوباره به روال عادی خود برگشت. من الان که با شما صحبت می‌کنم، حدود ۱.۵ میلیون بشکه نفت صادر می‌کنیم. در حالی که در دوران گذشته، صادرات نفت در آن تجریم‌های فشار بزرگ، به زیر ۳۰۰ هزار بشکه در روز رسیده بود. بر این اساس، بخش نفت ما هم دوباره به سر جای خود برگشت.

وی متذکر می‌شود: این رشدهایی که شما در سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ مشاهده می‌کنید، به دلیل این است که اقتصاد ایران دیگر بیش از این نمی‌توانست منقبض و کوچک شود. همچنین دوره پساکرونا شروع شده و وضعیت بخش خدمات هم تا حدودی بهتر شده بود. پس از شدت تحریم‌های بخش نفت هم کاسته شده است.

دو سناریویی که برای رشد اقتصادی وجود دارد

این اقتصاددان می‌گوید: اما نکته این‌جاست که این‌گونه رشدها، بادوام و پایدار و مولد نیستند. به طور طبیعی در سال‌های بعد اقتصاد ایران به همان روند گذشته برمی‌گردد.

شقاقی می‌افزاید: امسال آرام‌آرام اثر نفت و بخش خدمات به خصوص خدمات واسطه‌گری کم‌رنگ می‌شود و به شرایط گذشته برمی‌گردد.

وی با اشاره به دو سناریو برای رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۳، عنوان می‌کند: در سناریوی خوشبینانه اگر تحریم‌ها تشدید نشود، رشد اقتصادی ایران تقریبا برای سال آینده در حدود ۲ تا ۲.۵ درصد خواهد بود که یک مقدار کمتر از رشد بلندمدت ۳ تا ۳.۵ درصدی است. دلیل هم این است که متاسفانه در طول دو سه سال اخیر بخش کشاورزی در شرایط رشد منفی رفته است.

این اقتصاددان ادامه می‌دهد: این در حالی است که در دهه‌های گذشته همیشه بخش کشاورزی رشد مثبیت ۳ تا ۴ درصد را داشت، ولی به دلیل چالش‌های آبی و عدم سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، در دو سال گذشته رشد بخش کشاورزی به طور میانگین منهای ۴ درصد شده است.

شقاقی متذکر می‌شود: من احساس می‌کنم حتی در سناریو خوشبینانه، رشد اقتصادی کمتر از رشد بلندمدت اقتصادایران خواهد بود؛ حدود ۲ تا ۲.۵ درصد. رشد بلندمدت ۵۰ ساله ایران ۳ تا ۳.۵ درصد بوده است.

وی یادآور می‌شود: در سناریو بدبینانه، اگر تحریم‌های بخش نفت تشدید شود، احتمال رشدهای منفی برای سال بعد و سال‌های بعد وجود دارد. بخش نفت، یک بخش شکننده است و به واسطه تحریم‌ها و قیمت نفت، بالا و پایین می‌شود.

این اقتصاددان تاکید می‌کند: ما روی بخش نفت نمی‌توانیم اتکا کنیم و تقریبا دیگر از سال آینده یا اثرات بخش نفت در رشد اقتصادی در حالت خوشبینانه وجود نخواهد داشت و یا در حالت بدبینانه، اگر تحریم‌های نفتی تشدید شود، حتی اثر آن در رشد اقتصادی منفی خواهد بود. این شرایط اقتصاد ایران از حیث رشد اقتصادی است.