حاشیه حضور «توییتری‌ها» در نمایشگاه رسانه‌های ایران

خبرگزاری مهر؛ گروه مجله: بعد از شش سال، نمایشگاه مطبوعات یک بار دیگر برپا شد تا بار دیگر فرصتی را فراهم کند تا اصحاب رسانه و فعالان حوزه خبر دور هم جمع شوند؛ اما این بار به اسم «رسانه‌های ایران».

البته این اسم جدید، تنها تغییر در این رویداد نبود. بیست و چهارمین دور از این نمایشگاه در حالی برگزار شد که در میان غرفه‌هایی که متعلق به «رسانه‌های رسمی» کشور بود، غرفه‌های متعلق به شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شد. یکی از این غرفه‌ها «توییترز» نام داشت که در روزهای برگزاری این رویداد، به یکی از حاشیه‌های فضای مجازی تبدیل شده بود. به نظر می‌رسد عدم شفافیت درباره ساز و کار حضور توییتری‌ها در این غرفه و متولیان آن باعث شد این حاشیه‌ها ایجاد شود.

درهم‌آمیختگی رسانه‌های قدیمی و نوین

یکی از مدیران رسانه‌های کشور در گفت‌وگو با خبرنگار مهر این سوال را طرح می‌کند: «در شرایطی که برخی رسانه‌های رسمی از همین حالا دغدغه پرداخت حقوق، عیدی و سنوات آخر سال خبرنگاران خود را دارند و بعضاً نتوانسته‌اند بودجه‌ای برای حضور در این رویداد کنار بگذارند و از شرکت در آن بازمانده‌اند، چه کسی یا چه کسانی متولی این غرفه‌ها در نمایشگاه مطبوعات بوده‌اند؟ آیا هر کاربر فضای مجازی می‌تواند غرفه‌ای در این رویداد را در اختیار داشته باشد و آن را به بستری برای معرفی خود و شبکه‌اش تبدیل کند؟ سوال مهم‌تر آن است که چرا باید به در هم‌آمیختگی بیش از پیش «رسانه رسمی» و «شبکه اجتماعی» در یک رویداد حائز اهمیت دامن زده شود؟»

توییتر که این روزها به اسم «ایکس» نیز شناخته می‌شود یکی از شبکه‌های اجتماعی محبوبی است که محل گذران اوقات فراغت کاربران است. البته از سال‌ها پیش بسیاری از روزنامه‌نگاران و خبرنگاران از این پلتفرم به عنوان بستری برای بازتاب فعالیت‌های خبری و کنشگری خود استفاده می‌کردند؛ اما نکته قابل توجه آن است که این بار، این شبکه اجتماعی هم‌تراز «رسانه‌های رسمی» در کشور غرفه‌ای در یک «رویداد رسمی» گرفته است.

جست‌وجوهای خبرنگار مهر حاکی از آن است که گروهی از شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه در دسته «رسانه‌های نوین» ثبت‌نام کرده بودند؛ اما سوال مهم این است که آیا در دوره‌های آتی هر گروهی در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند در این رویداد حضور پیدا کند؟

مطبوعات ایران، چه خصوصی و چه دولتی باید مجوز انتشار خود را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بگیرند، این در حالی است که توییتر نه تنها رسانه‌ای رسمی و دارای مجوز نیست بلکه به عنوان یک پلتفرم نیز در رده «فیلترشده‌ها» قرار دارد. البته مسأله اصلی، فیلتر بودن یا نبودن توییتر نیست؛ مسأله، رسمیت بخشیدن به آن به عنوان یک «رسانه» است.

یکی از فعالان رسانه‌ای حاضر در نمایشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تخصیص غرفه‌هایی به فعالان فضای مجازی می‌گوید: «این مهم نیست که بزرگوارانی که به عنوان فعال توییتری یا فعال فضای مجازی حضور داشته‌اند، اهل رسانه هستند یا نااهل به آن؛ مهم این است که فعال توییتری یا فضای مجازی بودن به معنی خبرنگار بودن یا روزنامه‌‎نگار بودن نیست. شاید برخی بگویند فعالان توییتری اثرگذار هستند و حتی این اثرگذاری بیش از رسانه‌های رسمی است. اگر اینطور نگاه کنیم باید به رانندگان محترم تاکسی یا حتی ناخن‌کارها هم غرفه داده می‌شد؛ چون آنها هم روی مخاطبان خود تاثیرگذار هستند! یا حتی به رسانه‌های خارجی که دنبال‌کننده دارند و اثرگذار هستند! رسانه رسمی ایران یک تعریف مشخص دارد: داشتن مجوز فعالیت از وزارت فرهنگ و ارشاد. تعریفی که درباره بعضی غرفه‌ها از جمله غرفه توییترز زیر سوال رفته بود.»

خبرنگار دیگری که خود در شبکه اجتماعی توییتر نیز فعالیت دارد، در این باره یادآوری می‌کند: «روشن است که فعالیت حرفه‌ای در شبکه‌های اجتماعی، مخصوصاً در توییتر، نوعی مهارت و حتی شاید تخصص می‌خواهد؛ اما قطعاً یک کاربر حرفه‌ای توییتر یک خبرنگار یا روزنامه‌نگار حرفه‌ای نیست. همانطور که یک خبرنگار حرفه‌ای ممکن است یک کاربر توییتری تاثیرگذار نباشد و حتی نتواند در شبکه اجتماعی فعالیت قابل توجهی ارائه دهد.»

برخی از کسانی که هفته گذشته خود را در گیر و دار نمایشگاه گذرانده‌اند معتقدند برگزارکنندگان این رویداد، با تخصیص چنین غرفه‌هایی در پی آن بوده‌اند به مفهوم «انسان‌رسانه» توجه کنند؛ اما همین افراد به عنوان کسانی که سال‌ها در حوزه رسانه فعالیت کرده‌اند یادآوری می‌کنند که توییتر، اول و آخر یک شبکه اجتماعی است و هرچند ممکن است فعالیت برخی کاربران آن اثرگذار باشد و حتی گاهی به عنوان یک منبع مورد استفاده و پایش قرار بگیرد، اما این اثرگذاری نباید با «رسانه» بودن این پلتفرم اشتباه گرفته شود.

نمایشگاه، نباید فستیوال دید و بازدید باشد

یکی از مدیران مسوول رسانه‌های رسمی کشور در گفتگو با خبرنگار مهر، نگاه به سوابق برگزاری این رویداد می‌کند و می‌گوید: «سال‌هایی که نمایشگاه کتاب و نمایشگاه مطبوعات همزمان برگزار می‌شدند، این رویداد یک کانال برای ارتباط مخاطبان نمایشگاه کتاب به عنوان گروهی خارج با رسانه‌ها، مسوولان و چهره‌های سیاسی بود؛ پاتوقی برای آنکه افراد سیاسی با مردم و به ویژه قشر فرهنگی گعده کنند و بی واسطه با آنها حرف بزنند. مخاطب عام خودش از مسوول وقت سوال می‌پرسید نه اینکه باز هم پرسشگر، رسانه باشد. فعال رسانه‌ای در طول سال با چهره‌ها و مسوولان حوزه خود در ارتباط است و نیاز چندانی به چنین فضایی ندارد.»

او ادامه می‌دهد: «شاید بتوان گفت گرچه نمایشگاه مطبوعات از نظر فرم و ظاهر پیشرفت خوبی داشته است، اما از نظر محتوا و ایده‌پردازی نتوانسته خود را آنچنان که باید و شاید بالا بکشد. در چنین شرایطی توجه به مفهوم انسان‌رسانه می‌تواند گزینه خوبی برای ایجاد ارزش افزودی در این رویداد باشد، اما به شرط آنکه منشأ این ایده این نباشد که با فضای خالی مانده در نمایشگاه چه کار کنیم! هدف از صرف بودجه، زمان و انرژی در این رویدادها نباید این باشد که افراد دور هم جمع شوند و در حال و هوایی شبیه دید و بازدیدهای عید با هم گپ بزنند. کافه هم جای خوبی برای دیدار کردن و دور هم جمع شدن است و نیازی به برگزاری نمایشگاه نیست. باید برای چنین رویدادهایی برنامه‌ریزی و ایده‌پردازی شود.»

این فعال رسانه‌ای که بیش از بیست سال سابقه کار در حوزه خبر دارد، تاکید می‌کند: «اگر قرار است غرفه‌ای برای توییتری‌ها، اینستاگرامی‌ها، بله‌ای‌ها یا ایتایی‌ها در نظر گرفته شود، اگر قرار است به مفهوم انسان رسانه توجه شود باید بدانیم برنامه حضور آنها چیست و در غرفه آنها چه اتفاقی باید بیفتد که نمایشگاه را جذاب‌تر و غنی‌تر کند. نه آنکه صرفاً دید و بازدید و برگزاری نشست‌ها و مناظره‌هایی پر سر و صدا مد نظر باشد. این عدم برنامه‌ریزی شبیه آن است که صرفاً برای رونق گرفتن نمایشگاه و بازتاب اسم آن در شبکه‌های اجتماعی مثل توییتر، چنین غرفه‌هایی اختصاص داده شده و این یک انحراف از اصل هویت رسانه است.»

اینها بخشی از بازخورد فعالان رسانه‌ای درباره حاشیه حضور غرفه‌های شبکه‌های اجتماعی در بیست و چهارمین نمایشگاه رسانه‌های ایران بود که هفته گذشته در محل مصلی امام خمینی (ره) در تهران برگزار شد.

رویدادی برای «به نوعی» رسانه‌های ایران؟

شرایط غرفه توییترز در روزهای برگزاری نمایشگاه به نوعی بود که به نظر می‌رسید چند چهره خاص مسوولیت آن را بر عهده دارند، تا جایی که این حاشیه به توییتر نیز کشیده شد و در نهایت چهره‌های مذکور ماجرا را تکذیب کردند.

با همه اینها «حامد احسان‌مقدم» مدیر اجرایی نمایشگاه رسانه‌های ایران در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره این موضوع می‌گوید: «سه محل برای حضور انسان‌رسانه‌ها در این نمایشگاه نظر گرفته شد. کافه رسانه یک، دو و سه که یکی از آنها به عنوان توییترز برای فعالان توییتری در نظر گرفته شد. هیچ پولی از کسی برای اینکه مدیریت این غرفه‌ها را بر عهده بگیرد دریافت نشده و این فضا به صورت اشتراکی در اختیار آنها قرار داده شده تا بتوانند در نمایشگاه حضور داشته باشند.»

با این وجود مشاهدات خبرنگار مهر حاکی از آن است که توییترز در چهار روز برگزاری نمایشگاه، نه آنکه صرفاً غرفه‌ای برای دور هم جمع شدن فعالان توییتری باشد، بلکه محلی برای برگزاری نشست‌هایی بود که به وضوح توسط همین چند چهره خاص مدیریت می‌شد.

احسان‌مقدم درباره علت بستر دادن به شبکه‌های اجتماعی اینطور توضیح می‌دهد: «اسم این نمایشگاه از مطبوعات به رسانه‌های ایران تغییر پیدا کرده است. شبکه‌های اجتماعی هم به نوعی رسانه هستند و هرچند فضای آنها با رسانه‌های بر خط و مکتوب متفاوت است اما با توجه به اینکه به عنوان رسانه‌های نوین شناخته می‌شوند باید برای حضور آنها هم فکری می‌کردیم.»

مدیر اجرایی نمایشگاه رسانه‌های ایران در پاسخ به این سوال که آیا هر شخص حقیقی که فعالیتی در رسانه‌های نوین دارد، می‌تواند در سال‌های آتی برای خود غرفه‌ای در این نمایشگاه داشته باشد؟ می‌گوید: «بله؛ البته اگر توسط معاونت گروه رسانه‌ای مورد تایید قرار بگیرد. امسال می‌خواستیم یک محک کلی درباره نحوه حضور و استقبال فعالان فضای مجازی داشته باشیم؛ اما برای سال‌های آینده حتماً دستورالعمل‌های دقیق‌تری در نظر گرفته خواهد شد.»

او همچنین یادآوری می‌کند که همه کانال‌ها و شبکه‌های فضای مجازی که به صورت کاربرمحور اداره می‌شوند این امکان را دارند که با مراجعه به سایت «ای رسانه» برای دریافت مجوز اقدام کنند تا اگر در سال‌های آتی، داشتن مجوز در این دستورالعمل‌ها مد نظر قرار گرفت، با مشکلی برای حضور در نمایشگاه مواجه نشوند.

با همه اینها بیست و چهارمین نمایشگاه رسانه‌ای ایران برگزار شد و فعالان این حوزه بعد از چند هفته پر تکاپو در جشنواره فیلم فجر، دهه فجر، بازی‌های جام ملت‌های آسیا و … سعی کردند با تمام توان در این رویداد حاضر شوند؛ اما به نظر می‌رسد حالا زمان آن است که معاونت مطبوعاتی در پی پاسخ به این سوال باشد که برای برگزاری نمایشگاهی غنی‌تر از نظر محتوایی چه باید کرد؟ با توجه به اهمیت مفهوم «انسان رسانه» چگونه می‌توان این موضوع را هدفمند و شفاف و به دور از حاشیه مورد توجه قرار داد بدون آنکه باعث اما و اگرها شود؟

همچنین باید به این پرسش مهم پاسخ داده شود که چه شرایطی برای حضور رسانه‌های نوین در نظر گرفته می‌شود که سال آینده یا سال‌های آینده در برپایی این رویداد حضور شبکه‌های اجتماعی که «به نوعی» رسانه هستند از رسانه‌های رسمی پررنگ‌تر و پرتعدادتر نشود. شاید حتی بتوان به این ایده فکر کرد که باید رویدادی جداگانه برای گردهمایی فعالان شبکه‌های اجتماعی و انسان رسانه‌ها در نظر گرفته شودُ رویدادی که با توجه به محبوبیت روزافزون این شبکه‌ها حتماً مخاطبان و علاقمندان بسیاری خواهد داشت.

با همه اینها نباید فراموش کرد اتفاقی که در نمایشگاه کتاب افتاد، ممکن است برای نمایشگاه مطبوعات هم تکرار شود. همچنان که شاهد بودیم در غرفه‌های انتشارات به نام کشور، نویسندگان و شاعران درجه یک، گمنام نشسته بودند اما مقابل غرفه‌ای دیگر، صفی طویل برای کتاب یک بلاگر اینستاگرامی که ویدیوهای آرایشی منتشر می‌کرد تشکیل شده بود.