خواندن رمان‌های بزرگ دنیا و نه آثار مبتذل؛ دلخوشی استاد ادبیات

به گزارش خبرنگار مهر، جشن نودسالگی حسن انوری استاد زبان فارسی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی صبح امروز چهارشنبه ۹ اسفند در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد.

غلامعلی حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ابتدای این مراسم گفت: فرهنگستان در چند سال اخیر سنت خوبی استوار کرده و آن برگزاری مراسم در بندهای مهم زندگی استادان است و ورود اساتید به ۸۰، ۹۰ یا ۱۰۰ سالگی را جشن می‌گیریم برای مثال ۱۰۰ سالگی موحد و مرحوم سمیعی گیلانی را جشن گرفتیم، از این رو امروز افتخار می‌کنیم که برای جشن ۹۰ سالگی استاد انوری کنار یکدیگر جمع شدیم و برای داشتن چنین اعضایی به خود تبریک بگوییم.

وی افزود: قصد صحبتی که شایسته مقام استاد انوری باشد را ندارم. از سال‌های دور نام استاد انوری را پشت کتب درسی دیده بودم. در سال‌های طولانی که مسؤول کتب درسی بودم سختی تألیف آن را برای دانش آموزان مدارس درک کرده و اهمیت کار ایشان را دانستم تا اینکه توفیق شد با عضویت استاد در فرهنگستان از نزدیک در حضورشان باشم و در این ۲۰ سال که از عضویت این استاد بزرگ در فرهنگستان می‌گذرد با مطالعه زندگی خود نوشت استاد شخصیت شأن را بهتر شناختم.

رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: در وجود دکتر انوری عشق به ایران و فرهنگ آن موج می‌زند و بهترین جلوه استاد انوری عشق به زبان فارسی است. ایشان به زبان فارسی عشق می‌ورزند چراکه رکن اصلی ملی است همچنین عشق به ایران مانند چتری بر سر همه کارهای انوری سایه افکنده است.

وی افزود: استاد انوری به عنوان یک آذربایجانی اصیل عاشق ایران و زبان فارسی است و وجودش یک برهان است که آذربایجان پاره تن ایران است؛ این عشق به زبان مادری و عشق به ایران رفتار بزرگان ماست. استاد انوری تدریس را از مدارس شروع کردند و در زمان خودشان بهترین معلم زبان فارسی بودند.

حداد عادل گفت: همانطور که می‌دانید فرهنگ سخن اثری بی نظیر است که در سایر کشورها فرهنگ کمتر تألیف می‌شود. تقریباً در اکثر زبان‌های زنده دنیا سالی چند فرهنگ متحول می‌شود اما در زبان فارسی پس از دهخدا به اقتضای امکانات زمان غیر از فرهنگ معین اثر دیگری نداشتیم و از این باب نیاز به یک فرهنگ و آئین نو بود، استاد انوری بدون توقع به این نیاز هم پاسخ دادند. باید به استاد انوری دست مریزاد گفت چراکه کاری بی سر و صدا و در خور را به نگارش درآوردند که اگر دستگاه‌های دولتی مانند خودمان می‌خواستند آن را انجام دهند یا هزینه زیادی داشت و یا انجام نمی‌شد.

وی افزود: اگر بخواهم از خصوصیات اخلاقی استاد انوری هم بگویم باید به کم صحبتی، فروتنی و بی حاشیه بودن ایشان اشاره کند که این رفتار درسی است برای امثال بنده و حضورشان در فرهنگستان زبان و ادب فارسی مایه افتخار است. امیدوارم سایه شأن بر سر همه ما مستدام باشد و ما را همچنان از ذوق و هنر خودشان بهره مند کنند.

انوری چرایی زندگی‌اش را یافته بود

ژاله آموزگار، استاد زبان‌های باستانی و چهره فرهنگی نیز در سخنانی مکتوب با عنوان «آن که آموختن را هرگز متوقف نمی‌کند، هر گز پیر نمی‌شود،» برای حاضران خواند.

او در این متن نوشته بود: «انوری در ۹۰ سالگی‌نیز جوان است؛ چرا به قول یکی از بزرگان فرق نمی‌کند ۲۰ ساله هستی یا ۹۰ ساله، هرکس آموختن را متوقف کند، پیر خواهد شد و هرکس پیوسته بیاموزد، جوان خواهد ماند. مهم‌ترین مسأله در زندگی جوان نگاه داشتن ذهن است، دکتر انوری عزیز که همیشه قلم در دست است و ذهنش در تکاپو است و همیشه در حال آموختن و آموزاندن است، از هر جوانی جوان‌تر است.

همه می‌دانیم که زاده شدن یکی از بزرگترین شگفتی‌های جهان است، چه مقدماتی باید فراهم شود تا موجودی تکوین یابد و قدم به این دنیا گذارد و زندگی را آغاز کند. خردمندان فقط به زنده بودن بسنده نمی‌کنند بلکه با همه ناسازگاری‌ها سعی می‌کند دوران حیات را به فرصتی دلپذیر تبدیل کنند و قائل به این هستند که زندگی عمر کردن نیست بلکه رشد کردن است.

عبارتی را از نیجه نقل می‌کنند که شاید منسوب به او است. او می‌گوید کسی که برای زندگی‌اش چرایی پیدا کند، از پس هر چگونگی‌ای بر می‌آید. یعنی مهم انسان مقصد اصلی را پیدا کند، مسیر درست خود به خود و با کمی تلاش سر راهش سبز خواهد شد. ما زندگینامه خود نوشت انوری را خوانده‌ایم با کمی دقت می‌توانیم این نکته را از همان آغاز خدمت فرهنگی‌اش در تکاب دریابیم. او چرایی زندگی‌اش را یافته بود که مدارج را با موفقیت طی کرد و به این موقعیت عالی رسید و به این مقام برجسته نائل شد.

همه با کتاب‌ها و مقالات ایشان آشنا هستیم و همه می‌دانیم دورانی که در تألیف کتاب‌های درسی مسؤولیت داشت، دوران طلایی مطالب ادبی کتاب‌های درسی بود، کتاب دستور ایشان که با همکاری دکتر گیوی نگاشته یکی از کاربردی‌ترین دستورهاست. خدمات او در مؤسسه دهخدا آن زمان که نام و نشانی از بزرگی داشت، وصف ناشدنی است و متأسفانه همه شاهد بودیم ایشان در چه شرایطی مسئولیت را کنار گذاشت.

کیست از اهل قلم باشد و مجلدات فرهنگ سخن را و دیگر فرهنگ‌های ایشان را در قفسه کتابخانه‌اش نداشته باشد. اکثر کتاب‌ها و مقالات ارزنده او، وسعت اطلاعات او را در زمینه تخصصی نشان می‌دهد. همانطور که آقای حداد عادل فرمودند عشق به ایران و علاقه گسترش زبان فارسی در همه آنها به خوبی جلوه‌گر است. هرکسی حشر و نشر کوتاهی با ایشان داشته باشد به اوج دلبستگی آن به این سرزمین و علاقه ایران می‌تواند پی می‌برد.

ارادت من به او چند جانبه است؛ هر دو ما آذربایجانی هستیم و به معنای واقعی و با دلیل و منطق دلبسته ایران و زبان فارسی هستیم. من و ایشان از فارغ‌التحصیلان دانشکده ادبیات تبریز هستیم، هم دوره نبودیم اما از بهره بردن از محضر استادان دانشمند دانشکده سهم یکسان داریم. خوشحالم هم در فرهنگستان و جلسات شورای عالی دایره‌المعارف افتخار همنشینی را ایشان داشتم؛ در همه جلسات رفتار متین و موقرانه، وقت‌شناسی، نظم و ترتیب و احساس مسؤولیت و اظهارنظرهای مستدل و منطقی ایشان برایم تحسین‌برانگیز بوده است. من آدم خوشبختی بوده و هستم که بخت هم‌صحبتی و هم نسلی با بزرگانی چون استاد انوری داشتم.

وی افزود: زمانی که دفاع از زبان فارسی پیش می‌آید گاهی به طنز به استاد انوری می گویم اگر ما آذربایجانی‌ها نبودیم، چه‌کسی از فرهنگ و زبان فارسی به این خوبی دفاع می‌کرد؟ این دفاع از استاد کسروی شروع می‌شود، دکتر موحد، زریاب خوبی، دکتر محمدامین ریاحی و دیگران همه در کار شریک بودند و هستند، پس زنده باد آذربایجان در آغوش ایران.

دکتر انوری چشم و چراغ مؤسسه لغتنامه دهخدا بود

مریم میرشمسی، پژوهشگر و از همکاران انوری در مؤسسه لغتنامه دهخدا نیز در سخنانی مکتوب گفت: از من خواسته شده درباره حضور ایشان در مؤسسه دهخدا سخن بگویم و این کار مستلزم آن است که پنج‌شش دهه سابقه درخشان آموزگاری، نقش پررنگ و موثرش در سازمان کتاب‌های درسی، جایگاه کتاب‌های دستور زبان فارسی، گزیده‌های متون، آثارش درباره سعدی، و حافظ، تصحیح خوب و پاکیزه‌اش از نصاب‌الصبیان و پژوهش گرانقدرش در باره اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی و البته سرآمد همه، منظومه فرهنگ‌های سخن را نادیده بگیرم. همچنین از فراز و نشیب و دشواری‌های راهی که با «اراده، پشتکار و عشق» پیموده سخنی نگویم، پس چنین می‌کنم.

حسن انوری در سال ۱۳۴۰ پس از گرفتن لیسانس از دانشکده ادبیات تبریز به تهران آمد و در ۱۳۴۱ در پی دوستی با جعفر شعار به مؤلفان دهخدا پیوست. قراردادهای تألیف به نامجعفر شعار بسته می‌شد و پس از آن به نام خودش. تا سال ۱۳۵۶ تألیف بخش‌هایی از حرف‌های «الف»، «ب»، «ر»، «ک»، «م» و «ی» لغتنامه را به انجام رساند. در سال ۱۳۵۹ پس از بازگشت از فرصت مطالعاتی و استخدام در دانشگاه تربیت معلم، دوباره به مؤسسه لغتنامه بازگشن. و این بار به تألیف لغتنامه (بزرگ) فارسی مشغول شد و تا سال ۱۳۷۳ بخش‌هایی از حرف «الف» را تألیف کرد. در سال ۱۳۷۳ با شروع تألیف فرهنگ بزرگ سخن به کار خود در مؤسسه لغتنامه پایان داد.

سال ۱۳۹۱، پس از درگذشت یار دیرینش حسن احمدی گیوی، به مؤسسه لغتنامه دهخدا بازگشت تا جای او خود خالی نماند. این بار تألیف بخش‌هایی از حرف «ب» لغتنامه بزرگ فارسی را به دست گرفت. دکتر انوری در این سال‌ها چشم و چراغ مؤسسه بود و دل و پشت مؤسسه، به ویژه بخش تألیف به ایشان گرم بود تا اینکه در تابستان ۱۴۰۱ در پی تغییر مدیریت مؤسسه و وقایع تلخ پس از آن، دکتر انوری و دیگر مؤلفان و اعضا صلاح دیدند مؤسسه را ترک کنند.

درست است دکتر انوری حدود ۷۰۰ صفحه از لغتنامه دهخدا، و بیش از ۲۰۰ صفحه از لغتنامه بزرگ فارسی را تألیف کرده، اما در عین بزرگداشت این آثار، همواره در طول این دوران منتقد شیوه فرهنگ‌نویسی این دو اثر بوده و البته فرهنگ معین بوده است. همین نقادی موجب شد، دست به کار تألیف فرهنگی دیگر بزند و تجربه‌هایش را در تألیف فرهنگ سخن به کار گیرد. فرهنگ بزرگ سخن در ۸ مجلد (۸۶۰۰) در طول ۸ سال زیر نظر مداوم و موشکافانه او به پایان رسید، کاری نزدیک به معجزه. هیچ چیز جز همان «اراده، پشتکار و عشق» نمی‌تواند آ» را توجیه کند و من حدود ۳ سال شاهد این سخت کوشی‌اش بودم.

تنها دلخوشی ام خواندن رمان‌های بزرگ دنیا بود نه آثار مبتذل

در بخش پایانی این مراسم حسن انوری استاد و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی گفت‌: از حضور حضار که بنده ناچیز را مفتخر کردند و در این سوز سرما تشریف آوردند سپاسگزارم. همچنین از آقای حدادعادل رییس دانشمند و فاضل فرهنگستان زبان فارسی که در طول ۲۰ عضویت بنده پیوسته مشمول محبت‌های شأن بودم و در اوقاتی که مشکلاتی داشتم همیشه به کمک من شتافتند تشکر می‌کنم.

وی افزود: از حضور دوست بسیار عزیزم سرکار خانم آموزگار که سالیان درازی است به ایشان ارادت دارم نیز تشکر کرده. خانم آموزگار در زمان تحصیل یکسال از من جلوتر بودند و به عنوان دانشجوی فعال شناخته می‌شدند. ایشان شاگرد اول شد و برای تحصیل زبان‌های باستانی به فرانسه رفت و نزد بهترین اساتید زبان باستانی تحصیل کرد و امروزه به عنوان استاد در حوزه زبان باستانی یگانه است.

انوری گفت: خوشحالم که در فرهنگستان در نزدیکی این دوست قدیمی هستم و می‌توانم هر زمان که مشکلی داشتم از حضورش استفاده کنم. از خانم میرشمسی نیز که در تألیف فرهنگ سخن و تألیف جلد نهم این مجموعه که در دست دارم در خدمت شأن بودم هم تشکر می‌کنم.

این استاد و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی افزود: چند موضوع به نظرم رسد که امروز درباره آنها صحبت کنم. زبان فارسی یا سابقه زندگی خودم و یا کتاب‌هایی که در طول عمرم آنها را خواندم و بر روی من اثر گذاشتند اینها موضوعاتی بودند که بخواهم درباره آن صحبت کنم. به نظرم رسید صحبت از آغاز زندگی خودم جالب باشد.

انوری گفت: زمانی که به سن انتخاب شغل رسیده بودم پدرم چون ورشکسته شده بود می‌خواست برای من بقالی دایر کند، این یک راه بود. راه دوم این بود که روزی بزرگان شهر از من دعوت نهار کردند زمانی که وارد مجلس شدم دیدم بزرگان شهر هستند و تنها جوان آن جمع من بودم، آنها از من خواستند لباس روحانیت بپوشم و من از این کار امتناع کردم. راه سوم این بود که در تکاب یک دبستان شش کلاسه بود و از من دعوت کردند که در کلاس سوم ابتدایی آن مشغول تدریس شوم، من این راه را انتخاب کردم.

وی افزود: در کنار تدریس تنها دلخوشی من کتابخوانی بود. در همان زمان کتاب‌ها و رمان‌های بزرگ دنیا را می‌خواندم نه رمان‌های مبتذل بلکه جنگ و صلح تولستوی که بعضی‌ها معتقدند بزرگترین رمان است و یا رمان دیوید کاپرفیلد چارلز دیکنز و یا رمان‌های ژانر کریستوف و رومن رولان که واقعاً روح انسان را تازه می‌کند. همه این رمان‌ها را که می‌توانستم به آنها دسترسی داشته باشم می‌خواندم و می‌آموختم تا هر کاری می‌خواهم انجام دهم تحقیق و پژوهش کنم و ببینیم چطور می‌توان آن را به نحو احسن انجام داد. امروز نصیحتم به جوانان این است که هر کاری می‌خواهند انجام دهند درباره آن مطالعه کنند.